بی بی خانم استرآبادی از زنان برجسته عصر قاجار، به عنوان یکی از پیشگامان شناخته شده در جنبش زنان و نویسنده ای توانا می‌باشد، که نقش مهمی در پیشبرد و ارتقای حقوق زنان داشت. وی با درک عمیق مشکلات اجتماعی و خانوادگی ناشی از جهل و بی سوادی و با درک اهمیت تحصیل دختران، با دیدی بلند و روحی پرشور در راستای ارتقای آموزش و ارتقای جایگاه زنان در جامعه ایران گام برداشت.
در ماه ژوئن سال ۱۲۸۵ خورشیدی (۱۹۰۶ میلادی)، هم زمان با انقلاب مشروطه بی‌بی خانم استرآبادی(۱) با تلاش و پشتکار فراوان، “مدرسه دوشیزگان”(۲) را در تهران افتتاح کرد. این مدرسه، در خانهٔ بی بی خانم استر آبادی با پذیرش بیست نفر از دختران جوان و ارائه دروس متنوع از جمله خواندن، نوشتن، ریاضیات، و آموزش‌های دینی و اخلاقی، به یکی از نقاط عطف در تاریخ آموزش و پرورش ایران تبدیل شد.
تأسیس این مدرسه از ابتدا با مشکلات فراوانی همراه بود، چرا که بسیاری از مردم آن را تهدیدی برای نظم اجتماعی و سنت های خانوادگی و مرد سالاری می دانستند. بسیاری از مردان آن زمان از جمله سید علی شوشتری به کمک شیخ فضل الله نوری به مخالفت و اعتراض به تاسیس مدرسهٔ دخترانه، در حرم شاه عبدالعظیم تحصن کردند، و تصمیم به ویرانی و تعطیلی مدرسه گرفتند، و نهایتا موفق به تعطیل کردن مدرسه دوشیزگان شدند، و دبستان دوشیزگان پس از یک ماه فعالیت تعطیل شد. پس از به توپ بستن مجلس شورای ملی، با تلاش بی بی خانم دوباره در سال ۱۳۲۶ مدرسه باز گشایی شد، با این شرط که کلمه دوشیزگان را از تابلو برداشته، و فقط دختران چهار تا شش ساله در مدرسه آموزش ببینند. مدرسه در ابتدای کار، مختص اشراف بود اما با تلاش زنان بخش گسترده ای از زنان جامعه را شامل شد، و نشان داد که آموزش دختران نه تنها تهدیدی نیست، بلکه ضرورتی انکارناپذیر برای پیشرفت و توسعه جامعه است
او با اقدامات و نوشته‌های خود، از جمله کتاب “معایب‌الرجال”(۳)، که در پاسخ به انتقادات و حملات مردان مخالف آموزش زنان نگاشته بود، نشان داد که زنان نیز توانایی و شایستگی لازم برای مشارکت در تمامی عرصه‌های اجتماعی و فرهنگی را دارند. کتاب “معایب الرجال” یکی از نخستین نمونه‌های ادبیات فمینیستی در ایران است. این کتاب در اوایل قرن بیستم نوشته شده و به بررسی معایب و نقص‌های رفتاری و اخلاقی مردان می‌پردازد. در این کتاب بی بی خانم استر آبادی به شکلی طنزآمیز و انتقادی، رفتارهای ناپسند و نابرابری‌های موجود در جامعه مردسالار آن زمان را به تصویر می‌کشد. او با استفاده از مثال‌ها و داستان‌های روزمره، سعی دارد تا توجه خوانندگان را به ناعدالتی‌ها و تبعیض‌هایی که زنان در جامعه تجربه می‌کنند، جلب کند، و ضمن برشمردن معایب مردان، به شرح راه و رسم درست زناشویی می پردازد. او در این کتاب آورده است:
“نه هر مردی از هر زنی فرون تر است و نه هر زنی از هر مردی فراتر.“
این زن بزرگ و پیشرو، با درک عمیق از مشکلات اجتماعی و خانوادگی ناشی از ناآگاهی و بی‌سوادی، به اهمیت آموزش دختران پی برد. او باور داشت که زنان آگاه و تحصیل‌کرده می‌توانند ستون‌های محکمی برای خانواده و جامعه باشند.
او همچنین با نوشته‌ها و فعالیت‌هایش به نقد و بررسی مسائل اجتماعی و فرهنگی پرداخت و تلاش کرد تا دیدگاه‌های سنتی و نادرست نسبت به زنان را تغییر دهد. میراث این زن مبارز و شجاع، همچنان در تاریخ جنبش زنان در ایران زنده است و او به عنوان یکی از مهمترین زنان تاریخ ایران در زمینه حقوق زنان و آموزش و پرورش به شمار می رود.
بی‌بی خانم استرآبادی با تأسیس مدرسه دوشیزگان، نهالی را کاشت که امروز، درختی تنومند و پرثمر در عرصه آموزش و پرورش ایران است. او با نگاه به آینده‌ای روشن و پرامید، راهی را هموار کرد که نسل‌های بعدی از دختران و زنان ایرانی بتوانند با گام‌هایی استوار، در مسیر آگاهی و پیشرفت حرکت کنند. میراث او همچنان الهام‌بخش و یادآور ارزش والای آموزش و حقوق برابر برای همه انسان‌هاست.
زیر نویس:
۱. رویا زابلی. بیوگرافی بی بی خانوم استرآبادی
https://www.abbasrajabi.com/blog/بیوگرافی-بی-بی-خانوم-استرآبادی
۲. حکمت بروجردی. مدرسه دوشیزگان
مدرسه دوشیزگان – دانشنامه الکترونیکی زنان
۳. بی بی خانم استرآیادیی. معایب الرجال. مصحح: افسانه نجم آبادی
