تفاهم هسته ای بین ایران و قدرت های جهانی برای نظام جمهوری اسلامی که تا به امروز صدها میلیارد دلار هزینه ماجراجویی هسته ای کرده است، هیچ برهان نمایی و توجیه ای جز نوشیدن جام زهر هسته ای ندارد. اما برای ملت ایران حقا خبر بسیار سودبخش و خوشحال کننده ای است. زیرا جلوی ضرر را از هر کجایی که بگیری منفعت است. اگر چه در بیانیه مطبوعاتی محمد جواد ظریف و فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اشاره ای به جزئیات تفاهم نامه نشده است، اما از سخنرانی ۲۰ دقیقه ای رئیس جمهور آمریکا و اظهارات و جزئیات ارائه شده توسط وزیر خارجه آمریکا در کنفرانس مطبوعاتی اینگونه به نظر می رسد که ایران به امید دریافت حلوای نسیه در ده سال آینده سیلی نقد خورده است. در برخی از موارد ایران حتی باید تا ۲۵ سال صبر کند.
آنهایی که وقایع غم انگیز تاریخ، مانند تسلیم امپراطور ژاپن در جنگ جهانی دوم و یا نوشیدن جام زهر توسط آیت الله خمینی را بررسی کرده اند، می دانند که علیرغم فرهنگ شعار و مقاومت و شهادت طلبی و کامیکازی و هاراگیری، روزی فرا می رسد که بقول اوباما با رسیدن به “درک تاریخی” باید شوکران را خورد و دندان بر جگر فشرد. آن روز برای جمهوری اسلامی دیروز بود. روزی که قدرت های جهانی نظام را وادار کردند تا از بلند پروازی های هسته ای خود دست برداشته و نه حتی به حداقل پنج درصد غنی سازی، بلکه به چیزی کمی بالاتر از سه و نیم درصد در سطح بسیار محدود، و آن هم فقط در یک سایت (نطنز) اکتفا کند. عمده بساط اتمی ایران برچیده و یا کاملا تغییر پیدا خواهد کرد. وانگهی تاسیسات متعدد ایران نه تنها در طی ۲۵ سال آینده تحت شدیدترین بازرسی ها خواهند بود، بلکه در برخی موارد این اقدامات نظارتی و فنی مادام العمر خواهند بود که در تاریخ کشورها بی سابقه است. این تفاهمنامه با شعار “انرژی هسته ای حق مسلم ماست” و شعارها و ادعاهای پرطمطراق جمهوری اسلامی منافات عمیق دارد. بر اساس تفاهم نامه دوره زمانی برنامه جامع اقدام مشترک در خصوص برنامه غنی سازی ایران ۱۰ ساله و در برخی موارد ۱۵ ساله و ۲۵ ساله خواهد بود. تحریم ها نیز به تدریج و بصورت مرحله ای بعد از بازرسی های گسترده و نامحدود و راستی آزمایی های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در یک فرآیند ده ساله تعلیق و یا حذف خواهند شد. این فرآیند بین ۶ تا ۱۲ ماه بعد از امضای نهایی آغاز خواهد شد. سوتفاهم بسیاری از هموطنان بر این باور غلط استوار است که تحریم ها در طی ۶ تا ۱۲ ماه لغو خواهند شد؛ که اینگونه نیست، بلکه صحبت از ملغمه ای از تعلیق و حذف در گذر زمانی ده ساله است.
محمد جواد ظریف که بعقیده من ماموریت بسیار سخت و تقریبا ناممکنی را برعهده داشت و باید به او تبریک گفت، در زمینه پروتکل الحاقی مدعی شد که ایران به صورت داوطلبانه پروتکل الحاقی را به صورت موقت به اجرا خواهد گذاشت. این در حالی است که اجرای پروتکل الحاقی بخش جدایی ناپذیر از مطالبات قدرت های جهانی است و اختیاری و داوطلبانه نیست. و بعدها ممکن است به تاسیسات نظامی و موشک های بالیستکی ایران گسترش داده شود. (ماجرای موش و گربه بازی مامورین صدام حسین و بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را بخاطر بیاوریم). درعمل بساط طرح ریزی شده هسته ای فردو و اراک و پارچین و برخی از تاسیسات دیگر برچیده و یا دستخوش تغییرات بنیادین خواهند شد. این در حالی است که جمهوری اسلامی در طی سالیان گذشته و با سماجت فراوان و تحمل هزینه های سرسام آور به بهای فقیر کردن یک ملت، اصرار بر غنی سازی اورانیوم داشت. محمد جواد ظریف تلاش فراوانی نمود تا نوشیدن جام زهر هسته ای را تا حد امکان گوارا و مسرت بخش جلوه دهد. اما بعقیده من از همان ابتدای کار وظیفه اصلی وی در عمل نه مذاکره (از جایگاه قدرت) در مورد برنامه هسته ای ایران، بلکه چانه زنی در مورد رویه ظاهری و شروط تمکین اجتناب ناپذیرهسته ای ایران بوده است. زیرا محمد جواد ظریف که دیپلمات حرفه ای و انسان هوشمندی است می داند که ایران در جهان ایزوله است و بجز کره شمالی و بشار اسد و انصارلله و حزب الله حامی دیگری ندارد؛ و اینکه اگر چه می توان ملت ایران را که از وضع بد اقتصادی به ستوه آمده اند، سرکوب و ساکت کرد. اما در مورد اجرای تعهدات میلیاردی ایران به رژیم بشار اسد، حزب الله لبنان و انصارلله یمن، باید درآمد ارزی مناسبی داشته باشد.
البته این تفاهم نامه جای شادی برحق و پایکوبی برای ملت ایران دارد، زیرا همانگونه که اشاره کردم جلوی ضرر را از هر کجایی که بگیری منفعت است. این ماجراجویی عوامفریبانه هسته ای چیز جز زیان و حرمان برای ملت ایران نداشته است. ابعاد نهان و پنهان این کلاهبرداری قرن که ملتی را فقیر کرد تا عده ای سودجو غنی شوند و کشور بزرگ ایران را که می توانست جایگاه شایسته ای در بین کشورهای جی۲۰ (G20) داشته باشد، مستمند و ایزوله نمود، در طی ماه ها و سالیان آینده مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار خواهد گرفت. سرود خوانی ها و پایکوبی های دیشب جوانان در مقابل ساختمان وزارت خارجه در تهران نشان داد که مردم ایران نه تنها خواهان حل و فصل مسئله هسته ای هستند، بلکه می خواهند پرونده هسته ای، آنگونه که است، مختومه اعلام شود. تا هر گونه خطر تحریم های آینده و یا حتی خطر جنگ برطرف شود. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) گزارش داده است که برخی از تهرانی‌ها برای قدردانی از تیم مذاکره کننده کشورمان با حضور در خیابان‌ها، رضایت و شادی خود را از نتیجه این تلاش‌ها اعلام کردند. و اما در مورد عکس العمل اصولگرایان مخالف دولت و یا “دلواپسان” تا اکنون گزارشی منتشر نشده است. شاید بتوان از خطبه های نماز جمعه امروز به مواضع آنها پی برد. اگرچه بعضی از آنها ساز مخالف کوک کرده اند و مدعی شده اند که اسب زین شده را داده ایم و افسار پاره تحویل گرفته ایم.
آیت الله خامنه ای در مورد نوشیدن جام زهر توسط آیت الله خمینی و قبول قطعنامه ۵۹۸ از سوى جمهورى اسلامى و رهبر عظیم‌الشّأن فقید آن، گفته بود “توطئه وسیع دشمن را بار دیگر با هدایت الهى به خود او برگرداند و دشمن را که تحت شعار صلح طلبى، به هر جنایتى دست مى‌زد، خلع شعار کرد. شاید مشیت الهى بر این بود که با قبول قطعنامه، حقانیت جمهورى اسلامى بیش از پیش در جهان آشکار شود و ملت ایران به هدفهاى اساسى خود در سطح بین‌المللى نزدیکتر گردد”. در مورد قبول تفاهم نامه هسته ای نیز می توان گفت که جمهورى اسلامى با “خلع سلاح هسته ای و تمکین (یا بعبارتی نرمش قهرمانانه) مخالفت نظام با بمب اتمی و حقانیت خود را بیش از پیش در جهان آشکار کرد تا ملت ایران به هدفهاى اساسى خود در سطح بین‌المللى نزدیکتر شود و دشمنان خلع سلاح گردند. البته این بینش تحلیلی بر این پیش فرض استوار است که آیت الله خامنه ای در کلیات آن با این تفاهم نامه مشکل اساسی ندارد. به علاوه روحانیون راهکار توجیه و قبولاندن این چرخش ۱۷۶ درجه ای را به قشر طرفدار خود به خوبی می دانند. آیت الله خمینی پذیرش قطعنامه را به نوشیدن جام زهر تشبیه کرده و در پیام خود آورده بود: “خوشا به حال شما ملت! خوشا به حال شما زنان و مردان! خوشا به حال جانبازان و اسرا و مفقودین و خانوادههاى معظم شهدا! و بدا به حال من که هنوز ماندهام و جام زهرآلود قبول قطعنامه را سر کشیدهام، و در برابر عظمت و فداکارى این ملت بزرگ احساس شرمسارى مىکنم.”
در نهایت باید گفت که متاسفانه جمهوری اسلامی بعد از سالها هزینه پردازی غیر قابل توصیف، سماجت و خیره سری هسته ای برای خود و ملت ایران هیچ گزینه ای بجز گزینه “بد” و “بدتر” را باقی نگذاشته بود. تمام تلاش دولت روحانی و بخصوص وزیر خارجه با درایت وی بر این امر استوار بوده که گزینه بدتر منتفی شده و تا حد امکان از تلخی جام زهر اجتناب ناپذیر بکاهند. بعقیده من دولت روحانی در این “ماموریت امکان ناپذیر” موفق شده است. اگر این تفاهم نامه در عرض سه ماه آینده تبدیل به یک توافق نامه جامع شود، پیروزی بزرگی برای ملت رنجدیده ایران و شکستی عبرت آور برای “دلواپسان” می باشد. پیروزی نه از آن منظر که ملت ایران در این قمار از دیرباز باخته، سودی عایدشان می شود، بلکه از این نظر که جلوی بسیاری از رنج ها و خسران ها احتمالی گرفته شده است. زیرا جلوی ضرر را از هر کجایی که بگیری منفعت است.
عبدالستار دوشوکی
جمعه ۱۴ فروردین ۱۳۹۴
