بخش اول
توسعه روزافزون فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی و به ویژه ظهور پدیده اینترنت تاثیر شگرفی بر زندگی مردم و نیز رفتار و مناسبات اجتماعی آنان گذارده است. امروزه دولتها در تلاش‌اند با تکیه بر فناوریهای جدید اطلاعاتی روش حکومتی خود را به گونه‌ای تغییر دهند که رسالت پاسخگویی به مردم را در کمترین زمان، با بهترین کیفیت و کمترین هزینه به انجام رسانند و اینترنت بهترین راه ممکن برای رسیدن به این مقصود است. دولت الکترونی، دولتی هوشمند است که قادر است فناوریهای جدید اطلاعاتی و ارتباطی را در جهت تقویت خدمات دولتی به اختیار در آورد. دولت الکترونی به ارائه اطلاعات و خدمات پیوسته از طریق اینترنت یا سایر روشهای دیجیتال توسط دولتها اطلاق می‌‌گردد. انقلاب الکترونی این ظرفیت را دارد تا بخش دولتی را تغییر شکل دهد و رابطه میان دولت و شهروندان را از نو پایه ریزی نماید. دولت الکترونی تحقق شعار دولت پاسخگو است که ضمن پاسخگویی، امکان دسترسی شهروندان به اطلاعات مورد نیاز آنها را به بهترین نحو فراهم می‌‌سازد. فعالیت‌ها و ابتکارهای دولتی در رابطه با پیاده‌سازی دولت الکترونی در سال‌های اخیر در اکثر کشورها شتاب روزافزونی داشته است، لیکن چالش‌های موجود بر سر راه تحقق این پدیده جدید که در جای خود از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، از موانع عمده پیشرفت مطلوب کار محسوب میشود. مقاله حاضر تحت عنوان دولت الکترونی در عمل دومین تلاش مولفان فوق‌الذکر حول موضوع مورد بحث است. مقاله حاضر سعی بر آن دارد تا به راهبرد و راهکارهای عملی برخی کشورهای پیشرو در حوزه دولت الکترونی بپردازد و موانع دستیابی به این مهم را مورد بررسی قرار دهد.
۱.دولت الکترونی چیست؟
دولت الکترونی، کاربرد فناوری به ویژه برنامه های کاربردی شبکه محور اینترنت توسط دولت‌‌هاست که جهت افزایش دسترسی و ارائه اطلاعات و خدمات دولتی به شهروندان، شرکای تجاری، کارمندان، سایر موسسه‌ها و موجودیت‌‌های دولتی، اعمال میشود. دولت‌الکترونی به ارائه اطلاعات و خدمات دولتی پیوسته از طریق‌‌اینترنت یا سایر روشهای دیجیتال به مردم، اطلاق می‌‌گردد. انقلاب دولت الکترونی قابلیت آن را دارد تا بخش دولتی‌را تغییر شکل دهد و رابطه میان دولت و شهروندان را از نو پایه ریزی نماید. در‌این صورت سازمان‌های دولتی، موظف خواهند بود تا روابطشان را با شهروندان، تجار، کارمندان دولت‌و سایر موسسه‌های دولتی و خصوصی تنظیم کنند. چنین دولتی موقعیتی را فراهم می‌‌آورد تا ارائه خدمت به شهروندان را بهبود بخشد. شهروندان باید قادر باشند تا خدمات و اطلاعات‌را در هر زمان ممکن بر اساس استانداردهای جاری کسب کنند و به همراه تجار و دولت‌‌های محلی و مرکزی بتوانند گزارش‌‌های مورد نیاز را بدون لزوم استخدام حقوق‌دان و حسابدار تهیه کنند. کارمندان دولت باید بتوانند خدمات خود را به همان سادگی، با همان بازده و اثربخشی همتایان خود در بخش تجاری ارائه دهند. در‌این راستا یک راهبرد اثربخش به‌شکل قابل توجهی به بهبود بخش دولتی کمک می‌‌نماید،این راهبرد شامل‌‌این موارد است:
-تسهیل ارائه خدمات به شهروندان.
-حذف لایه‌‌های زائد مدیریت‌‌های دولتی.
-فراهم کردن امکان دسترسی آسان شهروندان، تجار و کارمندان سایر سطوح دولتی به‌اطلاعات و خدمات دولتی.
-تسهیل فرآیندهای اجرایی موسسه‌ها و کاهش هزینهها از طریق یکپارچه‌سازی و حذف سامانه‌های مازاد و…
-کارآمد ساختن عملیات دولتی جهت تضمین پاسخگویی سریع به نیازهای شهروندان.
۲. چرا دولت الکترونی ؟
جامعه اطلاعاتی، بسیاری از سازمان‌ها را وادار می‌‌کند تا ابتکارهای مربوط به دولت‌الکترونی را جهت نیل به اهداف و موقعیت‌‌های ذیل پذیرا باشند:
ارائه خدمات دولتی الکترونی و یکپارچه. سازمان‌های دولتی ورای ارائه خدمات پیوسته میتوانند خدماتی با ارزش افزوده و منسجم ارائه نمایند. آنها قادر خواهند بود تا به جای‌سرگردان کردن مردم میان چند اداره یا پایگاه اینترنتی مختلف جهت به دست آوردن تایید دولتی، به آنها امکان دهند تا امور خود را تنها از یک نقطه دسترسی انجام دهند.
رفع طبقات دیجیتال. دولتها میتوانند امکان دسترسی به فناوری جدید را برای مردم‌عوام و امکان آموزش‌های رایانه‌‌ای را برای جوانان و سالمندان از طریق برنامه‌‌های متنوع فراهم نمایند.
امکان آموزش مادام‌العمر. اندیشه تمام نشدن آموزش با پایان یافتن دوران مدرسه، امروزه از طریق آموزش از راه دور تحقق یافته است. جامعه‌ای با نیروی کار فرهیخته که از مختصات دولت الکترونی است، نیازمند آن است که به طور پیوسته از آموزش‌های پیشرفته و فردی برخوردار باشد.
بازسازی روابط میان دولتها با مردم. به جای تأمین خدمات یکسان برای همه، دولتها میتوانند به کمک فناوری جدید با مردم به صورت افرادی مجزا عمل و به آنها خدمات شخصی ارائه نمایند. در‌این صورت شهروندان در روابط خود با دولت، احساس مسوولیت بیش تری می‌‌کنند و اعتماد و اطمینان خود را نسبت به بخش دولتی دوباره به دست می‌آورند.
توسعه اقتصادی. دولتها میتوانند با ارائه خدمات پیوسته به بازرگانان آنها را در امورشان یاری دهند. اتصال به شبکه و استفاده از ابزار شبکه، آنها را در اموری چون اخذ مشاوره و انگیزه های مالی کمک می‌‌کند. به علاوه، آنها قادر خواهند بود تا از مزایای به‌روز بودن، ارتباط نزدیک تر با مشتریان و رشد و توسعه محلی و جهانی بازارهای خود بهره‌مند شوند.
ایجاد یک نوع حکومت مشارکتی. دولت الکترونی میتواند به یک مردم‌سالاری مستقیم‌منتهی گردد. هم اکنون نیز برخی دولتها در سطح محلی از مناظره‌ها و تریبون‌‌های آزاد بحث و گفت‌‌وگو، و رای‌گیری‌‌های‌‌اینترنتی در جهت بهبود فرآیندهای تصمیم‌‌سازی‌خویش حمایت می‌‌نمایند.
۳.ضرورت‌‌ایجاد دولت الکترونی
به عنوان ضرورت توجه به اندیشه دولت الکترونی، عوامل متعددی را میتوان نام برد که‌مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:
الف. بحران اعتماد به دولت
در دهه‌‌های اخیر مردم احساس می‌‌کنند که از دولتها فاصله گرفته‌اند.این نکته به وضوح‌در کاهش تعداد رای‌‌دهندگان و در نظر سنجی‌‌های عمومی مشهود و گویای آن است که‌اعتماد به دولتها به پایین‌‌ترین حد خود رسیده است.این مساله به‌ویژه برای جوانان حقیقت‌دارد، چرا که در دوره‌‌ای زندگی می‌‌کنند که در برخی کشورها رسوایی‌‌های سیاسی و اقتصادی و نیز ضعف‌‌های عمومی موجب تکدر ذهن آنان نسبت به دولت و خدمات دولتی‌شده است. مردم امروزه از خدمات دولتی به عنوان فرآیندی زمان بر، هزینه بر و پر درد سر یاد می‌‌کنند، در حالی که اندیشه دولت الکترونی میتواند این تصور را کاملا تغییر دهد. دولت الکترونی قابلیت آن را دارد که رابطه میان دولت و مردم را به طور کلی متحول کند و خدمات دولتی را کاملا بهبود بخشد.
ب. خواست مردم
در‌این مرحله سوال اساسی آن است که <مردم از دولت الکترونی چه انتظاری دارند؟>
آنچه مردم واقعا از دولت الکترونی انتظار دارند، ارتباط بهتر و ساده تر با نمایندگانی‌است که به آنها رای داده‌اند. آنها می‌‌خواهند که دولت نسبت به خواست‌شان بیشتر پاسخگو باشد و انجام امور و تعاملات میان آنها را بهبود بخشد. مردم می‌‌خواهند که نقش‌موثرتری در فرآیند دموکراتیک داشته باشند. در یک نظر خواهی که توسط یکی از مراکز تحقیقاتی امریکا انجام گرفته است، دو مورد از مهمترین انتظارات مردم از دولت الکترونی‌عبارت بودند از: پاسخ گویی بیشتر دولت و دسترسی بیشتر و بهتر به اطلاعات دولتی. آنها خواهان آن هستند که بتوانند به خدمات دولتی از هر جای ممکن، خانه، اداره و یا هر نقطه جغرافیایی دیگر، بدون هیچ گونه محدودیتی در زمینه نحوه دست یابی (از طریق رایانه‌شخصی، تلفن همراه، بی سیم، تلویزیون شبکه‌ای) دسترسی داشته باشند.
پ. نسل جوان دیجیتال
برای نسل جدید رهبران دولتی، پیشتازان جوانی که صفحه کلیدها و ارتباطات بی سیمی‌بخشی از ابزار ارتباطی شان محسوب میشود، هجوم فناوری جدید یک امر محتوم است. رسانه الکترونی از مدت‌ها پیش نقش عمده‌ای در زندگی کودکان و نوجوانان ایفا نموده و اکنون بسیاری از آنها از داشتن ابزار رسانه‌ای شخصی خویش در شعف هستند. آنها همچنین در دنیایی رشد می‌‌کنند که از شبکههای اطلاعاتی، ابزار دیجیتال و شعار <ارتباط ابدی> اشباع است. براساس مطالعه یک مرکز تحقیقات تا سال ۲۰۰۲ میلادی قریب به ۷۰ درصد کودکان ۵ تا ۱۸ ساله، متصل به شبکه خواهند بود.
ت. صرفه‌جویی در هزینهها
دولت الکترونی اگر به خوبی پیاده شود، به معنی دولتی کارآمدتر با هزینه‌‌ای کم تر برای‌مردم(پرداخت کنندگان مالیات) خواهد بود. دولت الکترونی، هزینه تعاملات میان مردم و حکومت و نیز میان سطوح مختلف حکومتی را کاهش می‌دهد. تجربیات سال‌های اخیر نشان‌داده است که دسترسی مردم به اطلاعات دولتی از طریق شبکه، هزینه دولتها را به طور قابل‌توجهی کاهش داده است. با تأمین دسترسی عمومی‌‌الکترونی و خدمات پیوسته، به عنوان‌اهداف عمومی، دولت توانسته است کار قرار دادن اطلاعات به صورت پیوسته در شبکههای خانگی، فضای خدمت‌رسان، طراحی وب، پایگاه اطلاعاتی و غیره را با هزینه‌‌ای کم تراز هزینه‌‌های کوتاه مدت،انجام دهد. دولتها میتوانند خدمت به مراجعین را با به‌کارگیری ابتکارهای دولت الکترونی که اقدام‌های موسسه‌ها و سرمایه‌‌گذاری‌‌های مربوط به IT را یکپارچه می‌‌سازند، بهبود بخشند. این ابتکارها میتوانند سرمایه‌‌های هنگفتی را از طریق‌صرفه‌‌جویی ناشی از کاهش دیوانسالاری‌های اضافی،ایجاد نمایند.
ث. راهبرد دولت الکترونی
دولت الکترونی تنها با‌ایجاد پایگاه‌های وب و به‌کارگیری فناوریهای مرتبط تحقق نمی‌یابد، بلکه ورای آن تغییر روش‌‌ها و فرآیندهای ارائه خدمات و تصمیم‌‌سازی نیز ضروری‌می‌‌نماید. چالش‌های موجود تنها به فناوریهای به‌کار گرفته شده بر نمی‌‌گردد، بلکه‌چالش‌های اصلی به‌‌ایجاد تغییرات اساسی در فرآیندهای کاری و روش مواجه شدن دولت با مراجعان خود مربوط میشود. مهمترین اهداف سیاست‌‌ها و ابتکارهای دولت الکترونی عبارت‌اند از: تسهیل دریافت خدمات و‌ایجاد تعامل بین دولت و شهروندان، بهبود بازدهی و اثربخشی بخش دولتی و بهبود پاسخگویی دولت به شهروندان. بهبود ارائه خدمات بخش‌دولتی بر چهار گروه شهروندمدار متمرکز میشود:
گروه اول: افراد حقیقی یا شهروندان (دولت – به شهروندان). ارائه خدمات سهل‌الوصول و با کیفیت که تنها از یک نقطه و به راحتی توسط شهروندان قابل دسترس باشد.
گروه دوم: بخش غیر دولتی (دولت – به- تجار). کاهش بار بخش غیر دولتی از طریق‌حذف جمع آوری اطلاعات مازاد و توسعه فناوریهای ارتباطی جهت تجارت الکترونی.
