جا دارد رأی‌گیری ۸ اکتبر شورای امنیت سازمان ملل متحد در باره اوضاع سوریه را بار دیگر مورد بررسی دهیم. خودویژگی اوضاع عبارت از این است که دو پیشنویس قطعنامه به شورای امنیت تسلیم شده بود در حالیکه احتمال تصویب هیچیک از آنها وجود نداشت. ویتالی چورکین، نماینده روسیه آن را «یکی از عجیب‌ترین صحنه‌آرایی‌ها در تاریخ شورای امنیت نامید».
لازم به یادآوری است که طرح پیشنهادی فرانسه با ۱۱ رای مثبت (۱)، دو رأی مخالف (روسیه و ونزوئلا) و دو رأی ممتنع (آنگولا و چین) پایان یافت. وتوی روسیه مانع از تصویب این پیشنویس گردید.
طرح پیشنهادی روسیه با نتیجه چهار رأی مثبت- چین، مصر، روسیه و ونزوئلا، نه رأی مخالف- فرانسه، ژاپن، مالزی، زلاندنو، سنگال، اسپانیا، اوکراین، انگلیس و آمریکا و با دو رأی ممتنع- آنگولا و اروگوئه تصویب نشد.
تفاوت اساسی بین این دو طرح عبارت از چه بود، که موجب چنین انشعاب فاجعه‌بار در شورای امنیت گردید؟ ویتالی چورکین در جلسه شورای امنیت طی سخنان کلی در این باره گفت، اما پاسخ کامل‌تر آن را متن طرح، که متاسفانه چند روز پس از جلسه شورای امنیت منتشر گردید، می‌دهد (۲).
طرح پیشنهادی فرانسه. (۳) متن قطعنامه پیشنهادی فرانسه شامل دوازده ماده بود. در آن دو مطالبه و دو تقاضا چشمگیرتر از همه بود.
اول- طرح پیشنهادی از همه طرفها، از جمله، از دولت سوریه می‌خواست در ارتباط با مناطق تحت محاصره و دوردست بلادرنگ به کلیه تعهدات خود مطابق موازین بین‌المللی حقوق انسانی و حقوق‌بشر عمل نمایند. اضافه بر این، از همه طرفها می‌خواست به بمباران هوایی حلب و همه پروازهای نظامی در آسمان آن فورا خاتمه دهند.
دوم- این طرح پیشنهادی قطع فوری عملیات نظامی، و همچنین تأمین فوری رسیدن امن و بدون مانع کمکهای انساندوستانه به سراسر سوریه را خواسته بود و از همه طرفها می‌خواست اجازه ندهند کمکهای مادی و مالی بدست افراد، گروهها، مؤسسات و سازمانهای مرتبط با «القاعده» یا داعش و سایر گروههای تروریستی برسد (۴).
لازم به ذکر است، که متن طرح پیشنهادی فرانسه با هدف تأکید بر مسئولیت مطلق دولت سوریه در قبال اوضاع وخیم این کشور تنظیم گردیده بود. همچنین، این طرح بمنظور پرده‌پوشی کامل این واقعیت که بحران انسانی در حلب پس از تهدید شبه‌نظامیان مبنی بر حمله به کاروان حامل کمکهای انساندوستانه و جلوگیری از رسیدن آن به شهر حلب در ماه‌های اوت و سپتامبر بطور عمدی دامن زده شد، در شورای امنیت مطرح و به رأی گذاشته شد. در عین حال، طرح فرانسه مسئله آغاز سریع روند سیاسی سوری- سوری را که از قضا تحت‌الحمایگان غرب در راه شروع آن اخلال می‌کنند، نادیده گرفته بود.
اما مسئله اصلی حتا در این یا آن مسئله نیست که حامیان پیشنویس فرانسه تحت عنوان برقراری منطقه پرواز ممنوع کوشش کردند چتر حفاظتی برای تروریستهای «جبههالنصره» و سایر گروههای وابسته به آن دست و پا نمایند. در این معنی، طرح فرانسه عبارت از تحریکات خشن و آشکار بود و حامیان آن قصد داشتند از قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد به سود گروههای تروریستی استفاده نموده، ایده غیرقانونی «منطقه پرواز ممنوع» را به مرحله اجرا بگذارند. این ایده آشکارا با تمامی موازین حقوق بین‌الملل موجود در تضاد است. حریم هوایی هر کشور بخش جدایی ناپذیر استقلال ارضی آن است و هیچ نهادی، از جمله، شورای امنیت سازمان ملل متحد حق «بستن» آن را ندارد.
*طرح روسیه. پیشنویس ارائه شده روسیه بمراتب کوتاه‌تر بود و در عین حال، اساس متن فرانسوی را در بطن خود داشت. بعنوان مثال، مطالبه اول و سوم طرح روسیه مفاد مشابه طرح فرانسه، از جمله، در رابطه با اشاره به تعهدات دولت سوریه در قبال قوانین بین‌المللی انساندوستانه را بطور کامل تکرار می‌کرد. در طرح روسیه نیز به قطع فوری درگیری‌های مسلحانه، از جمله در حلب و همچنین، تأمین فوری رسیدن امن و بدون مانع کمکهای انساندوستانه به سراسر سوریه تأکید شده بود. در حالی که طرح فرانسه از برخی کمکهای انساندوستانه به ساکنان حلب صحبت می‌کرد، پیشنویس روسیه بر لزوم اجرای توافق حاصله در این باره تأکید داشت.
تنها تفاوت قابل ملاحظه پیشنویس روسیه با طرح فرانسه در برخورد به تروریستها بود. پاراگراف چهارم طرح روسیه تصریح می‌کند، که تفکیک مخالفان معتدل از «جبههالنصره» بمثابه شرط اساسی برای دستیابی به توافق فوری است و خواستار آن بود که همه طرفها باید برای جلوگیری از حمایتهای مادی و مالی به افراد، گروهها، مؤسسات و سازمانهای مرتبط با «القاعده»، داعش یا «جبههالنصره» و سایر گروههای تروریستی ممنوعه در روسیه اقدام کنند (۵).
البته اقدام به چنین حمایتها وظیفه اصلی «همتایان» غربی روسیه است. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در روزهای اخیر پرده‌ها را کنار زد: «ما انبوه ”بازدارندها“ در اختیار داریم- بلی ما چنین امکاناتی داریم. هنگامی که مذاکرت پیرامون آتش‌بس سه روزه در حلب بدون تفکیک ”خوب‌ها“ از تروریستها جریان داشت، فضای رسانه‌ها پر از اظهارات خوش‌بینانه مبنی بر این بود که همین الان آمریکائیها روسها را برای اعلام آتش‌بس متقاعد خواهند کرد و ما هم بسرعت تسلیحات و تجهیزات جنگی دریافت می‌کنیم و همه امور روبراه خواهد شد“. به همین سبب، هر تصمیم شورای امنیت سازمان ملل متحد بدون حل مسئله تفکیک بی‌معنی خواهد بود. این مسئله در رابطه با همه آنهایی که در مقابل گفتگوهای سیاسی بین سوری‌ها اخلال می‌کنند، نیز صادق است. بطور دقیق باید به آنها گفت که بی‌درنگ دست از اخلال بردارند. ما با فرانسویها چنین صحبت کردیم».
در طرح روسیه همچنین گفته می‌شد که حل و فصل پایدار بحران کنونی در جمهوری عربی سوریه بر مبنای روند سیاسی فراگیر و فقط با شرکت خود سوری‌ها بر اساس اعلامیه ۳۰ ژوئن سال ۲۰۱۲ ژنو که در قطعنامه های ۲۱۱۸ (۲۰۱۳)، ۲۲۵۴ (۲۰۱۵) و ۲۲۶۸ (۲۰۱۶) شوروای امنیت سازمان ملل و بیانیه‌های مرتبط گروه بین‌المللی حمایت از سوریه هم منعکس شده، ممکن است.
تفاوت مهم پیشنویس روسیه با طرح فرانسوی عبارت است از استناد منظم به موافقتنامه‌های منعقده در باره سوریه که شالوده حل و فصل سیاسی را تشکیل می‌دهند. به این ترتیب، طرح روسیه از همه طرفها می‌خواست توافقنامه ۹ سپتامبر سال ۲۰۱۶ بین روسیه و آمریکا را که با هدف دسترسی فوری و بلامانع به کمکهای انساندوستانه، بویژه از طریق توقف درگیری‌های مسلحانه به مدت ۴۸ ساعت در هر هفته حاصل شده، راهنمای عمل خود قرار دهند. این مدارک بعنوان ضمیمه به متن پیشنویس روسیه افزوده شده بود.
صرفنظر از این که روسیه اصلاحات سازنده پیشنهاد نمود، پیشنویس تصویب نشد. چرا؟ در این باره ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه طی سخنرانی ۱۲ اکتبر خود در انجمن «روسیه فرامی‌خواند!» خاطرنشان کرد که داستان طرح فرانسوی «بوی نامطبوعی می‌دهد».
ولادیمیر پوتین گفت که هنگام تدوین پیشنویس فرانسه، روسیه به طرف فرانسوی اطمینان داد که اگر اصلاحاتی در آن بعمل آورد، رأی منفی نخواهد داد. وزیر خارجه فرانسه به مسکو سفر کرد و در اینجا اظهار داشت: «بلی، البته، ما هم خواهان وتو نیستیم». بعد از آن چه شد؟ وزیر خارجه فرانسه از مسکو به واشینگتن رفت و «روز بعد، او و جون کری اعلام کردند روسیه مسئول همه گناهان مرگبار است، بدون هیچ صحبتی با ما بطور کلی و بدون هیچ بحثی با ما در باره هیچ موضوعی، پیشنویس همان قطعنامه را با آگاهی کامل به وتوی ما، به شورای امنیت تسلیم نمودند».
در اینجا، آیا رفتار «شراکتی» آمریکا به توضیح و تفسیر بیشتری نیاز دارد؟
اما سخنان رئیس جمهور روسیه در خصوص سیاست فرانسه بسیار قابل تآمل است: «… این چنین و به همین راحتی به منافع سیاست خارجی، و ممکن است، حتا به منافع سیاست داخلی متحدان خود، در این مورد- آمریکا خدمت می‌کند. نمی‌دانم…».
احتمالا، این سرزنش همه مسائل مربوط به سفارش‌دهندگان و عاملان «صحنه‌آرایی عجیب و غریب» ۸ اکتبر در شورای امنیت سازمان ملل متحد را روشن می‌کند…
توضیحات:
۱ــ مصر، فرانسه، ژاپن، زلاند نو، سنگال، اسپانیا، اوکراین، انگلیس، آمریکا و اروگوئه.
۲ــ متن پیشنویس فرانسه در تاریخ ۱۱ اکتبر بطور رسمی در مرکز اسناد سازمان ملل متحد منتشر گردید، و طرح روسیه در تاریخ ۱۳ اکتبر.
۳ــ هنگام رأی‌گیری چهل و شش کشور از طرح فرانسه حمایت کرد: استرالیا، اطریش، آندورا، بلژیک، بلغارستان، مجارستان، آلمان، یونان،گرجستان، ایرلند، ایسلند، اسپانیا، ایتالیا، کانادا، قطر، قبرس، کوستاریکا، لیتوانی، لتونی، لوکزامبورگ، مالت، مراکش، مکزیک، موناکو، هلند، نروژ، امارات متحده عربی، لهستان، پرتغال، رومانی، سان مارینو، عربستان سعودی، سنگال، سلواکی، سلونی، انگلیس، آمریکا، ترکیه،اوکراین، فنلاند، فرانسه، کرواسی، چک، سوئد و استونی.
۴ــ رجوع کنید به سند شماره اس/ ۲۰۱۶/ ۸۴۶ سازمان ملل متحد.
۵ــ رجوع کنید به سند شماره اس/ ۲۰۱۶/ ۸۴۷ سازمان ملل متحد.
(Aleksandr Mezyayev)
رئیس کرسی حقوق شهروندی و حقوق بین‌الملل دانشگاه قازان، پروفسور، دکتر علوم حقوقی، عضو انجمن وکلای بین‌المللی، عضو انجمن جهانی حقوق بین‌الملل، عضو علی‌البدل فرهنگستان مسائل ژئوپلیتیک، سردبیر مجلۀ «حقوق بین‌الملل و مناسبات بین‌المللی
