عملیات پاکسازی (تمیزلیک اوپراسیونو) رجب طیب اردوغان در ترکیه با شدت ادامه دارد. عملیات پاکسازی در ترکیه سابقه دیرینه دارد: پاک سازی ارامنه و کردهای علوی در دهه های اوائل قرن بیستم و کردهای ترکیه در دهه های گذشته. بعد از کودتای نافرجام ترکیه، کلمه “پاکسازی” نه تنها تکیه کلام اردوغان شده، بلکه به برنامه عملیاتی او فراروئیده است. در این پاکسازی بیش از ده هزار ارتشی، پلیس، قاضی، وکیل، دادستان و غیرنظامی بازداشت و در زندان ها، مکان های ورزشی و طویله اسب ها جا داده شده اند. همه بازداشت‌شدگان نظامی نیستند و بگیرو ببندها دامن هرکسی را که پرونده مخالفت با اردوغان را دارند، در برگرفته است. به گزارش سازمان عفو بین الملل، زندانیان در شرایط غیرانسانی نگهداری می شوند، در مواردی از غذا، آب و دارو محروم و برخی از آنان مورد شکنجه و تجاوز قرار گرفته اند.
هر روز بر تعداد بازداشت‌شدگان در ترکیه افزوده می‌شود، بر اساس حکم جدید اردوغان، بازداشت‌شدگان را می‌توان تا ٣٠ روز بدون برگزاری دادگاه و جلسه تفهیم اتهام نگاه داشت. دولت اردوغان بعد از کودتای نافرجام، سه ماه وضعیت فوق‌العاده در کشور اعلام کرده و در پرتو همین وضعیت به اقدامات گسترده غیرقانونی دست زده است.
عملیات پاکسازی اردوغان از بازداشت های گسترده فراتر رفته و به اخراج نزدیک به ۵٠ هزار کارمند دولتی، وکلا و قضات، معلمان، استادان و روسای دانشکده ها و دانشگاه ها و کارمندان پلیس انجامیده است. دو هزار موسسه مرتبط با گولن در سرتاسر ترکیه مسدود شده و ١۵ دانشگاه، ٩٣۴ مدرسه و ١٠٩ خوابگاه دانشجویی متعلق به او بسته شده است. شبکه ترکی رسانه آمریکائی سی.ان.ان از توقیف ۱۳۰ رسانه خبر داده است. هر روز خبرهای تازه ای از تعطیلی روزنامه ها، خبرگزاری ها و شبکه های تلویزیونی و تحت تعقیب قرار دادن روزنامه نگاران در رسانه ها منتشر می شود. تازه‌ترین خبر حاکی از تعطیلی ۴۵ روزنامه، ۱۶ شبکه تلویزیونی، ۱۵ مجله و تعقیب قضایی ۴۷ روزنامه‌نگار ترک است.
اردوغان با عملیات پاکسازی، فضای سوء ظن، رعب و وحشت در کشور آفریده است. این مکالمه دو شهروند ترکیه است: “آن ها همه را می گیرند. در استانبول هر کسی می تواند نفر بعدی باشد که دستگیر می شود.” در ترکیه مردم به یکدیگر مظنون هستند. کوچکترین انتقاد از پاکسازی به دستگیری منتقد و یا تعطیلی رسانه می انجامد. حامیان اردوغان که به خواست او در خیابان ها حضور دارند، به اقدامات مشابه حزب الله در ایران دست می زنند، سربازان را شلاق می زنند و کتابفروشی ها را به آتش می کشند.
زمینه های کودتا
سیاست های حزب توسعه و عدالت به رهبری رجب طیب اردوغان برای چند سالی دستآوردهای ارزشمندی برای ترکیه داشت. در این مدت تورم مهار شد، بیکاری کاهش پیدا کرد، و اقتصاد کشور شکوفا گردید. با این دستآوردها موقعیت ترکیه در منطقه ارتقاء و مناسبات با کشورهای همسایه بهبود پیدا کرد و ترکیه به عنوان الگوی برای برخی از کشورهای اسلامی مطرح گردید. ولی در سال های گذشته اردوغان در منطقه به سیاست توسعه طلبانه و جاه طلبانه روی آورد، در داخل به سرکوب کردها و مخالفین و فشار به سازمان های مردم نهاد، سندیکاها، رسانه ها و بازداشت روزنامه نگاران متوسل شد و برای تمرکز قدرت در دست خود خیز برداشت. این رویکرد به موقعیت ترکیه در منطقه و به اقتصاد ضربه زد و جامعه ترکیه را به دو پاره تقسیم نمود. صنعت توریسم که یکی از پایه های اصلی اقتصاد و اشتغال ترکیه به حساب می آید، ۴٠ درصد کاهش پیدا کرد، بیکاری دو رقمی شد، تورم از کنترل خارج گردید و نارضایتی ها رو به افزایش گذاشت. به علاوه امنیت اجتماعی با لشکرکشی علیه کردها و بمب گذاری های پی در پی در شهرهای بزرگ به خطر افتاد.
کودتاچیان بر بستر چنین زمینه ای دست به کودتا زدند با این تصور که با استقبال گروه های ناراضی جامعه روبرو و کودتا پیروز خواهد شد. اما کودتاچیان به ذهنیت مردم و احزاب سیاسی نسبت به کودتاهای قبلی و به رشد جامعه مدنی توجه نکردند. مردم و احزاب سیاسی یکپارچه به مخالفت با کودتا برخاستند و کودتاچیان با موج مردمی روبرو گشتند. کودتا در کوتاه مدت شکست خورد.
کودتای اردوغان
کودتای نابخردانه و آماتورگونه بخشی از نیروهای نظامی ترکیه شکست خورد، اما کودتای اردوغان آغاز و هم چنان ادامه دارد. اردوغان سوار بر موج کودتا پیش می تازد و عملیات پاکسازی را در ابعاد وسیع ادامه می دهد. عملیات پاکسازی او به مراتب فراتر از اقداماتی است که کودتاچیان پیروز انجام می دهند. در کودتاها معمولأ جابجائی در بالا و در بین مهره های اصلی بدون تغییر گسترده در ساختارهای سیاسی و اجتماعی و بدون پاکسازی گروه های وسیع اجتماعی صورت می گیرد. اما اردوغان جامعه ترکیه را شخم می زند و مخالفین و رقبای خود را از ارتش، پلیس، ادارات دولتی، قوه قضائیه (وکلا، قضات و دادستان ها)، دانشگاه ها، موسسات علمی، مدارس، خبرگزاری ها، روزنامه ها و مجلات، شبکه های تلویزیونی و حتی شرکت های خصوصی پاکسازی می کند و در صدد تغییر ساختار سیاسی کشور است.
عملیات پاکسازی اردوغان مشابه پاکسازی جمهوری اسلامی در اوائل انقلاب و دهه ۶٠ است. پاکسازی در جمهوری اسلامی از ارگان های دولتی شروع شد و دانشگاه ها، معلمان و استادان، خبرگزاری ها، روزنامه ها، رادیو و تلویزیون، واحدهای تولیدی… فرا گرفت، و ساختار سیاسی مبتنی بر ولایت فقیه را برکشور حاکم گردانید. اکنون اردوغان از کودتای نافرجام بهره گرفته و با پاکسازی‌ها، بگیر و ببندها، انباشتن زندان ها از مخالفین، انحلال‌ها، ممنوع‌الخروج کردن‌ها، می خواهد بر حلقه قدرت خود در ارتش، پلیس، سازمان اطلاعات، بوروکراسی، قوه قضائیه، دانشگاه ها و صنایع بیفزاید، استبداد فردی را تحکیم بخشد، سیستم ریاستی را بر ساختار سیاسی حاکم کند و در جایگاه سلطان بنشیند. او قصر سلطان را ساخته، و صندلی آن را از داعش کادو گرفته است.
این امکان وجود دارد که اردوغان در کوتاه مدت بتواند برنامه اش را پیش ببرد، اما ساده انگاری است بپنداریم که او قادر خواهد شد در میان مدت مقاومت جامعه مدنی و سیاسی ترکیه را درهم شکند، با رانت حلقه قدرت خود را حفظ کند و نئوعثمانیسم را بر کشور حاکم گرداند. جامعه مدنی و جامعه سیاسی در ترکیه قوی و ریشه دار است، و چند بار توانسته است نظامیان را به عقب براند. به علاوه دولت ترکیه دولت رانتیر نیست که با رانت حلقه قدرت را حفظ کند.
ترکیه براثر سیاست های اردوغان دوپاره شده و شکاف عمیق برداشته است. بی شک عملیات پاکسازی اردوغان بر عمق شکاف خواهد افزود و زمینه را برای تنش ها و خشونت ها فراهم خواهد ساخت. اردوغان با سیاست های فاجعه بار در منطقه و با عملیات پاکسازی در داخل، چشم انداز تیره و تاری را برای ترکیه ترسیم کرده است. مقاومت جامعه مدنی و سیاسی ترکیه در مقابل اردوغان و عقب نشاندن او، می تواند اردوغان را در پیشبرد برنامه های بلندپروازانه و جاه طلبانه اش ناکام گذارد، و مانع غلطیدن ترکیه به سیستم استبداد فردی و بازتولید سلطانیسم در اشکال جدید گردد.
