در چشم انداز مهتاب خاکستری کویر آتاساما برجی ۲۰۰ متری سر به فلک کشیده است. هزاران آینه، همچون پیروان یک پیامبر، در نیم دایرۀ ای به دور آن حلقه زده اند. یک “گرماگیر” ۴۰ متری در پای برج گذاشته شده است تا به زودی به بالا کشیده شود.
این تأسیسات خورشیدی در سال ۲۰۱۹ به بهره برداری خواهد رسید. آنگاه تمام این آینه ها همچون گل آفتابگردان، با خورشدی خواهند گردید و گرما را به گرماگیر بالای برج منتقل خواهند کرد. گرماگیر موجب افزایش حاد دمای یک محلول نمکی و در نتیجه تبدیل آن به بخار خواهد شد. بخار به نوبۀ خود توربینی را به حرکت درخواهد آورد، و توربین انرژی را به صورت انرژی الکتریکی تحویل خواهد داد. امتیاز بزرگ این روش نسبت به پانلهای خورشیدی این است که اگر خورشید هم نتابد، باز این نیروگاه عمل خواهد کرد.
مهندس هرنان آرامایو، از مسئولان پروژه، می گوید: “نیروگاه توان کار ۱۸ ساعت بدون تابش خورشید را دارد، اما چنین اتفاقی در کویر آتاکاما هرگز پیش نخواهد آمد” و با دست آسمان را نشان می دهد: چند تکۀ کوچک و نازک ابر سفید، در پهنۀ آسمان آبی. می گوید: “تازه امروز یک روز فوق العاده ابری است! ما در اینجا ۳۶۵ روز در سال آفتاب داریم. بنابراین کافی است ساعات شبانه را پشت سر بگذاریم.”
شیلی، تحت رهبری خانم میشله باشلت، به مقام یک سرمشق در تولید انرژی تجدیدپذیر نائل شده است. باشلت در آغاز [دور دوم] ریاست جمهوری اش در سال ۲۰۱۴ اهداف بلندی را پیش روی خود گذاشت و تمام کشور اکنون به جد می کوشد که به این اهداف دست یابد. در سال ۲۰۵۰ سهم انرژی از منابع تجدیدپذیر ۹۰ درصد خواهد بود.
روز یکشنبه، ۱۷ دسامیر، مردم شیلی به پای صندوق رأی خواهند رفت و جانشین باشلت را انتخاب خواهند کرد. اختلافات بین سباستیان پینرا، کاندیدای راست محافظه کار، و الیاندرو گوئیلیر، کاندیدای چپ و میانه، هرچه باشند، تداوم انتقال موفقیت آمیز به “انرژی سبز” ابداً مورد مناقشه آنان نیست. پینرا حتی وعده کرده است که سهم گفته شده را در سال ۲۰۴۰ به صددرصد برساند.
شیلی، برخلاف بسیاری دیگر از کشورهای منطقه، محروم از منابع نفت و گاز است و تا حدود پنج سال پیش سه چهارم نیاز خود به انرژی را با واردات انرژیهای فسیلی تأمین می کرد. بقیه انرژی مورد نیاز توسط توربینهای آبی روی سدها تولید می شد. شیلی، در سال ۲۰۰۷، هنگامی با درد به وابستگی اش به آرژانتین وقوف یافت، که این کشور همسایه شیرهای گاز خود را به روی آن بست، زیرا خود آرژانتین برای تأمین تقاضای فزایندۀ صنایع به انرژی، به آن نیاز یافت.
نتیجه کمبود انرژی حاد در شیلی بود. فشار قبض های متزاید انرژی بر شهروندان و ادارات واقعاً سنگین بود. برنامه ها برای استفاده از منابع مخرب و آلاینده زغالی و نیروگاه های آبی، در زمان حکومت پینرا، به اعتراضات گسترده ای انجامید. باشلت، که پس از پینرا به ریاست جمهوری رسید، تصمیم گرفت که تماماً بر تولید انرژیهای تجدیدپذیر – همچون خورشید، باد و “زمین گرمائی” – متمرکز شود.
زمانبندی او درست از کار درآمد. هزینه تولید انرژی از خورشید و باد در سالهای گذشته کاهش یافته است و شرکتهای انرژی دست به رقابت برای سبقت در تولید انرژی تجدیدپذیر زده اند. پیش از ریاست جمهوری باشلت سهم انرژیهای تجدیدپذیر ۶ درصد بود. اکنون ۲۰ درصد است.
شرح موفقیت
کلید موفقیت شیلی در کویر آتاساما، در شمال این کشور، نهفته است. هیچ جای دیگری در دنیا چنین خورشید تند، هوای خشک و آسمان صافی ندارد. بنابراین جائی بهتر از اینجا برای ت.لید انرژی قابل تصور نیست. به علاوه کویر آباساما پر از منابع آتشفشان است، که برای تولید انرژی زمین گرمائی لازم اند و در تمام اوقات سال باد شدیدی در آن جریان دارد؛ چیزی که کویر را برای تولید انرژی بادی مساعد می سازد.
پروژۀ انرژی خورشیدی در کویر آتاساما در مالکیت شرکت انرژی امریکائی ای. آی.جی. است. این شرکت در کنار برج گفته شده و یازده هزار آینۀ متحرک، ۳۶۰هزار پانل خورشیدی نیز نصب خواهد کرد. این پانلها هم به آرامی به همراه خورشید حرکت می کنند. فرناندو گونزالس، مدیرعامل شرکت ای.آی.جی.، که برای مشاهدۀ پیشرفت کار از دفتر مرکزی شرکت در واشتکتن به کویر آمده است، می گوید: “شیلی مقررات روشن و روانی برای سرمایه گذاران خارجی دارد. دولت هم امکان می دهد که بازار کار خودش را بکتد. این پروژه ثابت می کند که رقابت با انرژیهای فسیلی، بدون یارانه نیز ممکن است.”
پیش رو، در ناحیه ای دست نایافتنی، آتشفشان کرو پابلون، منبع نیروگاه زمین گرمائی دل نوتره، قرار دارد. راه تا آنجا چیزی غیر از شن و سنگ نیست. به نظر می رسد که در این جا هیچ گونه حیاتی ممکن نباشد، اما این فقط ظاهر امر است: این جا پر از گله های لاما است که جولان می دهند. و فلامینگوهای زیبائی که با پرهای سرخ شان بر نمکزارهای سفیدبرفی می خرامند. باد ابرهای به شدت کمیاب را، که سایه های درازی بر اتشفشانها می اندازند، همچون فیلمی با دور تند، می پراکند.
کرو پابلون یک آتشفشان نسبتاً کوچک در این کویر پهناور است. در این جا، در ۴۵۰۰ متری از سطح دریا، نیروگاه دل نوتره گرما را از اعماق زمین بیرون می کشد و آن را به انرژی الکتریکی تبدیل می کند. گیدو کاپتی، مدیر این پروژه، می گوید: “کار این آتشفشان عالی است. من کمتر آتشفشانی با این قدرت مولد دیده ام.”
این ایتالیائی ۷۲ ساله که زندگی اش را مصروف تکمیل تکنیک انرژی زمین گرمائی کرده است، چند سال پیش به شیلی نقل مکان کرد تا نخستین نیروگاه زمین گرمائی را در امریکای جنوبی بسازد. نیروگاه دل نوتره، که از ماه سپتامبر به بهره برداری رسید، ۲۷۲ میلیون اورو هزینه برداشته است و دارای ظرفیتی برابر ۴۸ مگاوات است. این ظرفیت پاسخگوی نیاز ۱۶۵هزار خانوار است.
همۀ کارگران این نیروگاه عینکهای تیرۀ آفتابی بر چشم دارند. کار در این جا ضرباهنگ کندی دارد. کمبود اکسیژن هوا سرگیجه آور است. روزها خورشدی بی رحمانه می تابد، در حالی که دمای هوا در شبها به ۳۰ درجه زیر صفر می رسد. پرستاران هر روزه فشار خون پرسنل را اندازه می گیرند. کسانی که فشار خون شان بالا باشد، باید مدتی را در اتاق اکسیژن سپری کنند.
مهندس مارسل بلنگر اعتراف می کند که “شرایط کار در این جا دشوار است.” اما او از کارش بسیار راضی است. می گوید: “ما پیشگامان ایم. این مرتفعترین نیروگاه زمین گرمائی در دنیاست.” او با گامهای بلندی محوطه را می پیماید. دودی گرم و سفید با قدرت از زمین تنوره می کشد و بوی تند گوگرد را به اطراف می پراکند. او با برقی در چشمانش می گوید: “این هم یک منبع جدید. فردا آن را هم وارد خط تولید می کنیم.”
از محل منبع لوله های بزرگی به طرف نیروگاه، که دو-سه کیلومتر آن سوتر در نزدیکی ده اولاگوئه قرار دارد، کشیده شده اند. بنا به گفتۀ کارلوس ریگاداس، کدخدای ده، این ده ۳۴۵ نفر جمعیت دارد. اما جز تعداد انگشت شماری اهالی کهنسال، بسیاری ده را ترک کرده اند. خیلی از خانه ها در برون با قفلهای زنگ زده بسته شده اند. دانش آموزان مدرسۀ ده ۳۳ نفر اند.
سرخپوستان کوچوآ
زمانی در این جا ۴۵۰۰ سرخپوست کوچوآ در خانه های گلی زندگی می کردند. آنها به استخراج سولفات اشتغال داشتند. اما وقتی بدیلی مصنوعی برای سولفات به بازار آمد، اقتصاد محلی در این جا فروپاشید. به جز چند زن که به نظافت اشتغال دارند یا به کارگران نیروگاه دل نوتره خوراک سرپائی می فروشند، این نیروگاه هم امکان شغلی چندانی به همراه نیاورد. با این حال اهالی ده بابت تأسیس نیروگاه به خود می بالند. به خصوص به این دلیل که شرکت مربوطه یک نیروگاه هیبرید (التقاطی) باد و خورشیدی را هم در کنار نیروگاه دل نوتره ساخته است.
کدخدای ده می گوید: “تا دوسال پیش ما فقط یک ژنراتور دیزلی داشتیم. از نیمه شب تا ۹ صبح برق نداشتیم. بنابراین مشکلات زیادی داشتیم.”
بیرون از ده، در کنار ایستگاه راه آهن، یک بلندگو نصب است. برق آن با کابلی که از شهرداری تا آنجا کشیده شده، تأمین می شود. در تمام روز موسیقی محلی، که از بلندگو پخش می شود، در خیابانهای ده به گوش می رسد. پیرزنی در پاسخ به این سؤال که “اوضاع در کویر چه طور است؟” می گوید: “باد تند و خورشید سوزان.” می خندد. دهان تقریباً بی دندانش از برگ کوکا (عامل مؤثری برای ارتفاع زدگی) سبز است.
