نام مستعار مهاتما گاندی به معنی “روح کبیر” است. او میان سالهای ۱۹۴۸-۱۸۶۹ زندگی نمود، و از طبقه متوسط برخاسته بود. پدرش کارمند دولت و اجدادش از قشربازرگان بودند. او در سال ۱۹۲۲ در هند به ۶ سال زندان محکوم شد.
گاندی ابتدا در کشورآفریقای جنوبی رهبرجنبش هندیان علیه آپارتهاید بود، و درسال ۱۹۱۴ به هند باز گشت و رهبرجنبش ضداستعماری درهند گردید، و بعد از اینکه پاکستان از هند مستقل شد، یک هندی متعصب در سال ۱۹۴۸ او را بقتل رساند.
گاندی می گفت مهمترین اصل زندگی انسان از خودگذشتگی و پرهیزکاری او می باشد. او پیش از مارتین لوترکینگ شعار پرهیزاز خشونت را تبلیغ می نمود. گاندی در کشورآفریقای جنوبی و در هند بدلیل مبارزات اجتماعی اش چند بار به زندان افتاده بود.
انساندوستی گاندی در نوجوانی تحت تاثیر اشعار شاعرهندی “شمال بهات” بود. او از نظر فلسفی زیر تاثیر نظرات افلاتون و سقراط بود، و چون افلاتون می گفت دولت باید زیرکنترل قانون و همچون سقراط می گفت روشنفکر باید از حقیقت دفاع کند، حتی زیر فشار تهدید به اعدام.
گاندی چون داوید تورئو، شاعرامریکایی در کتاب “وظیفه سرکشی درمقابل دولت” بر این باور بود که در مقابل حاکمان خودسر انسان موظف به سرکشی و سرپیچی است. او شخصا با تولستوی رابطه مکاتبه ای داشت، و از نظرسیاسی زیر تاثیر افکار امرسن امریکایی و روسکین، مصلح اجتماعی انگلیسی و از نظرمبارزه صلح جویانه تحت تاثیرافکار تولستوی بود.
گاندی کوشید تا شعار عملی “سرکشی درمقابل قانون” را وارد جنبش عمومی کند. بعدها بعضی از مدافعان حقوق بشر در غرب مانند مارتین لوترکینگ زیر تاثیر او قرارگرفتند. از نظر چپ ها اوبه رد سوسیالیسم علمی و مبارزه طبفاتی پرداخت، و یک اصلاح اجتماعی سیاسی و اتوپیسم خرده بورژوایی دهقانی رانمایندگی می کرد.
گاندی در راه رفع اختلاف میان مسلمانان و هندوها نیز کوششهای فراوانی نمود. او به رد جامعه رفاه ناشی از جامعه مصرف و رد پول و کالاهای مادی پرداخت. گاندی می گفت در مقابل جانداران و مخلوقات دیگرباید دوستانه رفتارکرد. او یکی از مدافعان حقوق زنان نیز بود.
گاندی مبلغ یک خودکفایی دهقانی بود که موجب مقاومت در برابرمدرنیته اجتماعی غرب باشد. اوحتی امروزه سنبل یک مقاومت و مبارزه اجتماعی صلح آمیز درجهان است. وی در رد شهرهای صنعتی بزرگ مبلغ شوراهای روستایی بود، و می گفت با پیشرفت صنعتی، اخلاق جامعه رو به زوال می رود.
از جمله آثار گاندی – هند جوان – راهنمای سلامتی – رفاه برای هند- وکتاب اتوبیوگرافی او “تاریخ تجربیات من با حقیقت” است که به تقلید از نظرات سقراط نوشته شده.
محمد اقبال، شاعرملی پاکستان، فیلسوف، اسلام شناس مدرن و مبلغ یک انترناسیونال اسلامی میان سالهای ۱۹۳۸- ۱۸۷۳میلادی زندگی نمود. او خواهان یک نوزایی اسلام جدید بود، و درآثارش برتری اسلام برفرهنگ غربی را تبلیغ می کرد وسعی نمود تا فرهنگ شرقی اسلامی را با افکار و تمدن اروپایی با هم ادغام کند.
اقبال را امروزه پدر فکری و فرهنگی پاکستان نو بشمارمی آورند. وی در سال ۱۹۰۵ برای تحصیل رشته حقوق و فلسفه به اروپا رفت تا افکار فلسفی و ادبی اروپایی را آموحته و میان مردم خود تبلیغ کند. آثار متنوع ولی پر از تضاد او شامل شعر و فلسفه و جامعه شناسی و فرهنگ اسلامی هستند که خالی از تبلیغات قومی و ملی علیه هندیها می باشند.
اقبال مبلغ فلسفه عمل و فلسفه فردگرایی بود. موضوع اشعار و آثار وی اغلب محبت وآزادی شخصی واعمال نیک هستند. او خواهان وحدت سنت اسلامی و فرهنگ اروپایی برای جهان مدرن بود. اشعار وطن پرستانه اقبال به زبان اردو است. در هند و پاکستان سرود “هند” او شعری حماسی ملی و خلقی گردید. وی بعدها غالب آثارش را به زبان فارسی نوشت تا از آن طریق معروفیت جهانی بیابند.
مجموعه آثاراقبال زیر تاثیرمشاهیرادبی غرب وتحت تاثیر آثار کلاسیک زبان و فرهنگ فارسی و ایرانی هستند. او غیر از عرفان اسلامی و کتاب قرآن زیر تاثیر متفکران غرب از جمله برگسن و نیچه و گوته نیز بود. وی بعدها به نقد و برخورد با آثار مارکس و لنین و لاک و کانت و شوپنهاور و کنت و بایرن و تولستوی و هگل و اینشتین از دید اسلامی پرداخت.
اقبال در ادبیات غرب زیر تاثیر کتاب فاوست گوته و کمدی الهی دانته و یهشت گمشده میلتون بود. موضوع دکترای او درآلمان “تحول وپیشرفت متافیزیک در ایران” بود. اقبال در ادبیات و شعرجهانی غرب علاقه خاصی به آثار هاینه و گوته داشت. او در جواب کتاب “دیوان غرب و شرق گوته” کتاب “پیام شرق” خود را منتشرنمود.
در بعضی از آثاراقبال ابلیس و شیطان چهرەهای شورشی در دین و دراجتماع هستند.غالب آثار او بزبان فارسی ولی اشعارش بزبان اردو سروده شده اند. دو موضوع مهم دیگر آثار او رازهای شخصیت انسان و شور و شوق مذهبی و اسلامی می باشند.
اقبال در آغاز به رد صوفیسم و عرفان اسلامی؛ بدلیل منفعل بودنش پرداخت، ولی بعدها سنت اسلام ایرانی را تبلیغ نمود. وی درسال ۱۹۲۲ از ملکه انگلیس به پاس خدمات فرهنگی اش لقب وعنوان “عالیجناب” را دریافت کرد.
از جمله آثار محمد اقبال – پیام شرق -سرودهای مذهبی ایرانی- جاویدنامه- بانگ درا- بالهای جبرئیل- بانگ اذان- هیمالیا- هدیه حجاز- مسافر- چه باید کرد و اسرار خودی هستند. کتاب جاویدنامه که شاهکار اوست، جام جهان نمای فلسفه وی است. این کتاب چون کمدی الهی دانته مبلغ رنسانس اسلامی و فلسفه عمل و نظریه اجتماعی است.
