چهارشنبه ۲ مهر ۱۴۰۴ - ۰۱:۰۲

چهارشنبه ۲ مهر ۱۴۰۴ - ۰۱:۰۲

بدون حداقل درجه‌ای از قطبی شدن، یک دموکراسی احتمالاً کارایی نخواهد داشت.
چه چیزی پشت تشخیص روند «جامعه قطبی‌شده» نهفته است؟ نیلز سی کومکار در کتاب جدید خود نگاهی روشنگرانه به این اصطلاح خیره‌ کننده ارائه می‌دهد و نشان می‌دهد که قطبی‌شدن...
۱ مهر, ۱۴۰۴
تصویر نویسنده: برگردان: رضا کاويانی
نویسنده: برگردان: رضا کاويانی
کودتا بود یا نبود؛ از زبان خودشان:به اسباب‌چینی‌هایشان بنگریم
پس از کودتا، آمریکایی‌ها جای انگلیس‌ها را در ایران تصاحب کردند. و این بهای گزافی بود که بریتانیا بایستی بابت سال‌ها رفتار آمرانه، تکبرآمیز و غیر قابل تحمل خود در...
۳۱ شهریور, ۱۴۰۴
تصویر نویسنده: علی شاکری زند
نویسنده: علی شاکری زند
می‌یون‌چنر
تمرینِ زندگی همچون تمرین کوه‌نوردی است. قله را می‌بینی که باشکوه است و سرافراز تو را به خود فرامی‌خواند، کفش و کلاه می‌کنی و به قصد رسیدن به آن آماده...
۳۱ شهریور, ۱۴۰۴
تصویر نویسنده: پهلوان
نویسنده: پهلوان
پیام اجلاس شانگهای برای نظم آینده؛ حکمرانی جهان چندقدرتی
هم‌اکنون نقش سازمان همکاری شانگهای در بازتعریف نظم چندقدرتی بسیار مهم است. این سازمان به ابزاری برای همکاری سیاسی، اقتصادی و نظامی قدرت‌های عضو بدل شده است.
۳۱ شهریور, ۱۴۰۴
تصویر نویسنده: مهرزاد وطن آبادی
نویسنده: مهرزاد وطن آبادی
در مواجهه‌ با بی‌نظمی و جنگ‌های کنونی چه باید کرد؟
جنگ ارتجاعی و امپریالیستی ترامپ برای «بازگرداندن عظمت آمریکا» آیا تداعی کننده ظهور نیروی اهریمنی در فاصله مرگ دنیای سابق و زایش دنیای جدید نیست؟ آیا امریکا در تلاش عبث...
۳۱ شهریور, ۱۴۰۴
تصویر نویسنده: حسن نادری
نویسنده: حسن نادری
مروری بر سنت های جامعه شناسی | بخشی دوم : ساختارگرایی
تا اینجا چند پرسش مطرح می‌شود. اول اینکه چرا و تا کجا باید رهیافت جامعه‌شناختی ما آینه‌ای از رهیافت زبانشناختی باشد، مثلاً چرا باید همان دوگانه‌های زبان‌شناختی در بررسی اجتماعی...
۳۱ شهریور, ۱۴۰۴
تصویر نویسنده: کیوان مهتدی
نویسنده: کیوان مهتدی
حسرت اوّل مهر و آینده‌ای که پشت در مدرسه جا می‌ماند!
اوّل مهر، تا وقتی که آموزش برای همه کودکان این سرزمین فراهم نباشد؛ تا وقتی که هر کودک نتواند با قلبی پر از شور و شوق و بی‌دغدغه از فقر...
۳۰ شهریور, ۱۴۰۴
تصویر نویسنده: زری
نویسنده: زری

قدرت نادیده زنان در گذر مشروطه

جنبش زنان در ایران، تاریخ حذف نیست بلکه تاریخ ساختن است. اگر مشروطه نقطه آغاز رسمی حضور زن در حرکت مدرن ایران بود، مسیر این جنبش هنوز ادامه دارد. «زن، زندگی، آزادی» شعار امروز، نه صرفاً ندای اکنون، بلکه پیوندی‌ست میان ریشه‌های مبارزه‌ی زنان در تاریخ و رؤیای آینده‌ای دموکراتیک که هنوز محقق نشده.

در روز چهاردهم مرداد ۱۲۸۵، مظفرالدین‌شاه فرمانی را امضا کرد که در ظاهر، نقطه‌ی آغاز مشروطیت در ایران شد؛ فرمانی که وعده‌ی ایجاد عدالتخانه، تدوین قانون اساسی، و تشکیل مجلس شورای ملی را می‌داد. اما این فرمان نه از سر روشن‌بینی شاه، بلکه در پی ماه‌ها اعتراض مردمی، اعتصاب‌های اقتصادی، تحصن در مساجد و میدان‌ها، و مقاومت مسلحانه در تبریز به سرکردگی ستارخان و باقرخان صادر شد (۱). از بازار تهران تا کوچه‌های تبریز، زن و مرد از همه اقشار با حضور در تجمعات،‌ نامه‌نگاری یا تأمین مخارج اعتصابات، مشروطه را به‌مثابه یک جنبش از پایین رقم زدند.

در حافظه‌ی جمعی، جنبش مشروطه اغلب با تصویر مردان روشنفکر، علما و مجاهدانی شناخته می‌شود که به دنبال تأسیس عدالت‌خانه‌ای برای ملت بودند. اما حضور زنان در این نهضت، نه‌تنها پررنگ، بلکه در مواردی تعیین‌کننده نیز بود. با وجود محرومیت از تحصیل، پرده‌نشینی اجتماعی، و حذف حقوقی از ساختار قدرت، زنان در صف مقدم جنبشی ایستادند که نوید جامعه‌ای نوین می‌داد.

تعامل میان سنت و نوگرایی از همان آغاز آشکار بود. شماری از روشنفکران و روزنامه‌نگاران تجددخواه به دنبال نهادسازی پاسخ‌گو بودند، ولی در دل مشروطه جنبشی نیز جوانه زد که تعریفی متفاوت از قانون‌گذاری و مشروعیت داشت: مشروعه، حکومتی مبتنی بر شریعت. این دو گفتمان، گاه موازی و گاه متضاد، مسیر متزلزل مشروطه را رقم زدند (۲).

در این میان، سهم زنان اگرچه در تاریخ رسمی کشور کم‌رنگ مانده، اما در منابع مکتوب، خاطرات و پژوهش‌های معاصر پررنگ دیده می‌شود. انجمن‌های سری و نیمه‌سری زنان، مدارس دخترانه، نشریه‌های اختصاصی، حمایت مالی از بست‌نشینی‌ها و حضور زنان مبارز در روزهای بحرانی مانند «استبداد صغیر»، نمونه‌هایی قابل تأمل‌اند (۳،۴). گزارش‌هایی وجود دارد، هرچند عمدتاً در قالب روایت‌های شفاهی یا منابع غیررسمی، که از نقش زنی ناشناس در رساندن نامه‌ای به شاه سخن می‌گویند؛ نامه‌ای که بنا به برخی نقل‌ها، در تصمیم مظفرالدین‌شاه به صدور فرمان مشروطه تأثیرگذار بود. گفته می‌شود این زن با یکی از علمای مشروطه‌خواه نسبت خانوادگی داشت و این کنش جسورانه، در دل ساختاری مردسالار و سلطنت‌محور، نشان‌دهنده‌ی عمق مشارکت سیاسی زنان در آن مقطع است. با اینکه صحت تاریخی این روایت نیازمند پژوهش بیشتر و منابع دقیق‌تری است، اما همین نقل، نمادی‌ست از حضوری که در متون رسمی به‌ندرت بازتاب یافته است.

فراتر از روایت‌ها، اسناد معتبرتری نیز وجود دارد. مورگان شوستر، مستشار مالی آمریکایی در ایران، در خاطرات خود از وجود «ده انجمن مخفی زنان در تهران» یاد می‌کند که در هماهنگی با یک کمیته مرکزی، به‌صورت منظم جلساتی را برگزار می‌کردند و در دفاع از مشروطه، گاه به اقدامات رادیکال نیز دست می‌زدند (۵). همچنین انجمن‌هایی چون «جامعه نسوان وطن‌خواه»، «انجمن آزادی زنان»، و گروه‌هایی که نشریات زنانه منتشر می‌کردند، از نشانه‌های کوشش آگاهانه‌ی زنان برای مداخله در عرصه عمومی و سیاسی‌اند (۶،۷).

« زنان ایرانی نه فقط با تشکیل انجمن‌ها و مدارس، بلکه گاه با فروش زیورآلات و طلاهای شخصی برای حمایت از اعتصابات و نهضت، نشان دادند که خواهان مشارکت فعال در سرنوشت کشورند» (۵).

با این همه، تناقضی بنیادی از همان آغاز در دل مشروطه باقی ماند: دقیقاً همان ساختار سیاسی که به نام عدالت‌خواهی ایجاد شد، زنانی که برای تحقق آزادی جنگیدند، از همان ابتدا از ساختار قانون و قدرت کنار گذاشته شدند؛ نه تنها حق رأی نداشتند، بلکه موضوع گفت‌وگوهای رسمی نیز نبودند. این حذف، نه‌فقط یک بی‌عدالتی تاریخی، که نشانه‌ای از آسیب ساختاری در تحقق مردم‌سالاری مشروطه است. این تناقض بنیادین، می‌تواند در فهم ما از زن و جنبش مشروطه راهگشا باشد: جنبشی که از پایین در برابر بند استبداد قیام کرد، اما نیمی از جامعه را در خلأ قدرت رها ساخت.

سکولاریسم رضاشاهی و مدرنیزاسیون بیرونی‌اش نیز نتوانست خلأ نهادهای دموکراتیک را پُر کند. نهادسازی بدون مشارکت واقعی مردم، هرچند ظاهری شبیه غربی‌ها داشت، اما در ماهیت، اقتدارگرایانه بود. در این چارچوب، زنان نه تنها در ساختار قدرت مردانه با تبعیض کمتری مواجه نشدند، بلکه حذف آن‌ها در سطح قانون‌گذاری و تصمیم‌گیری عمیق‌تر شد.

آن‌چه وضعیت زنان را پیچیده‌تر می‌کند، این است که بسیاری از مطالبات آن دوران، هنوز به قوت خود باقی‌اند. نزدیک به ۱۲۰ سال پس از فرمان مشروطه، زنان ایرانی همچنان برای ابتدایی‌ترین حقوق خود، از آزادی پوشش و خواست حق برابر در طلاق، ارث، سفر و مشارکت سیاسی، در حال مبارزه‌اند. این پایداری، از یک‌سو نشان‌دهنده‌ی تداوم تاریخی جنبش زنان است، و از سوی دیگر، بازتاب همان وعده‌ی ناتمام است که در مشروطه آغاز شد، اما هرگز در نهاد قدرت جای نگرفت. در دوره‌ای که جنبش «زن، زندگی، آزادی» در سطح ملی و جهانی پژواک یافته، بازگشت به آغازگاه‌هایی چون مشروطه نشان می‌دهد که این مطالبه نه یک فریاد تازه، بلکه صدایی تاریخی‌ست.

هر تغییر ناگهانی، از جمله سرنگونی، معمولاً خواسته‌های زنان را زیر سایه‌ی شعار «دشمن مشترک» نادیده می‌گیرد. در چنین بزنگاه‌هایی، اولویت دادن به «نجات ملی» یا «وحدت برای گذار» می‌تواند به معنای تعلیق یا حذف دوباره‌ی مطالبات تاریخی نیمی از جامعه باشد.

در پیوند با امروز، این پرسش اساسی پیش روی ماست: آیا گذار پیشِ رو، حتی اگر در قالب رفراندوم یا گفت‌وگوی سازمان‌یافته باشد، می‌تواند از تکرار تجربه‌ی مشروطه فاصله بگیرد؟ اگر این گذار بر اساس پیمان‌های پشت پرده یا نهادهای غیرپاسخگوی قدرت سیاسی مردانه شکل بگیرد، چه تضمینی وجود دارد که به دموکراسی واقعی منجر شود، نه بازتولید همان الگوی انحصار و حذف؟

جنبش زنان در ایران، تاریخ حذف نیست، بلکه تاریخ ساختن است. اگر مشروطه نقطه‌ی آغاز رسمی حضور زن در حرکت مدرن ایران بود، مسیر این جنبش هنوز ادامه دارد. «زن، زندگی، آزادی» صرفاً شعار امروز نیست؛ پیوندی‌ست میان ریشه‌های مبارزه‌ی تاریخی زنان و رؤیای آینده‌ای دموکراتیک که هنوز تحقق نیافته است.

در نهایت، نگاه به تجربه‌ی زنان در مشروطه، نه پایان تاریخ مردانه، بلکه کلیدی‌ست برای تعریف آینده‌ای که عدالت را از یک شعار فراموش‌شده به یک اصل محقق‌شده بدل کند.

منابع

  1. کسروی احمد. تاریخ مشروطه ایران. تهران: امیرکبیر؛ ۱۳۲۳
  2. Afary J. The Iranian Constitutional Revolution, 1906–۱۹۱۱. Trans. Afshar H. Tehran: Nashr-e Ney; 2005
  3. ابراهیم‌زاده فرزانه. گفتگو با روزنامه پیام‌ما. مرداد ۱۴۰۴
  4. دولت‌آبادی یحیی. حیات یحیی. تهران: نشر فردوس؛ ۱۳۴۰
  5. Shuster WM. The Strangling of Persia. Trans. Azad MM. Tehran: Amir Kabir; 1978.
  6. مشکینی فاطمه. زنان در تاریخ مشروطه ایران. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی؛ ۱۳۸۹.
  7. رضوی نسرین. نقش زنان در مشروطه. فصلنامه تاریخ معاصر ایران. ۱۳۹۲؛(۴۵):۵۵–۶۹
  8. Wikipedia contributors. Women in the Persian Constitutional Revolution. [Internet] Wikipedia; [Accessed 2025 Aug 7]. Available from: https://en.wikipedia.org/wiki/Women_in_the_Persian_Constitutional_Revolution

 

 

بخش : زنان
تاریخ انتشار : ۱۷ مرداد, ۱۴۰۴ ۱۲:۰۸ ب٫ظ
لینک کوتاه
مطالب بیشتر

نظرات

Comments are closed.

تجاوز اسراییل به خاک قطر، جلوه‌ای دیگر از جنگ‌طلبی، توافق‌ستیری و تروریسم دولتی

حمله‌های مکرر اسراییل به کشورهای منطقه، امنیت و ثبات منطقه و جهان را به‌شدت تهدید کرده و نه تنها نقض آشکار منشور سازمان ملل و اصل حاکمیت ملی کشورهاست، بلکه نشأت گرفته از سیاست راهبردی این حکومت برای «تغییر چهرۀ خاورمیانه» است.

ادامه »

بنای تجارت و سود و ثروت بر خون و استخوان و جان و هستی فلسطینیان

از گرسنگی دادن عمدی گرفته تا آوارگی اجباری و بمباران سیستماتیک، همه نشان می‌دهند که «امنیت اسرائیل» بهانه‌ای است برای پاک‌سازی قومی و جایگزینی جمعیت. انطباق سیاست نظامی اسرائیل با منطق اقتصادی آمریکا چهرۀ خود را در نسل‌کشی در غزه به‌مثابه هم‌راستایی سیاست و تجارت به خوبی نشان می‌دهد.

مطالعه »

قحطی در غزه؛ آیینۀ تمام‌نمای پوچی ادعاهای قدرت‌های غربی

نتانیاهو با چه اطمینانی، علیرغم اعتراض‌های بی‌سابقۀ جهانی به غزه لشکرکشی می‌کند؟ در حالی که جنبش صلح تا تل‌آویو گسترش یافته و اعتراض‌ها به ادامۀ جنگ و اشغال غزه ده‌ها هزار شهروند اسرائیلی را نیز به خیابان‌ها کشانده، وزیر دفاع کابینۀ جنایت‌کار نتانیاهو با تکیه بر کدام قدرت، چشم در چشم دوربین‌ها می‌گوید درهای جهنم را در غزه باز کرده است؟

مطالعه »

مصونیت اسرائیل از مجازات برای جنایات جنگی، قتل روزنامه‌نگاران بیشتری را دامن می‌زند…

گرچه من و سایر هم‌کارانم در شورای سردبیری سامانه کار به هیچ عنوان خود را خبرنگار یا ژورنالیست حرفه ای نمی دانیم ولی نمی‌توانیم درد و نگرانی عمیقمان را از آنچه بر سر راویان تاریخی این دوران منحوس وسیله دولت اسراییل و رژیم نسل کش نتانیاهو آمده است را پنهان کنیم. ما به همه روزنامه نگاران و عکاسان شریفی که در تمامی این دو سال از میدان جنایات غزه گزارش فرستاده اند درود می‌فرستیم و یاد قربانیان این نبرد نابرابر را گرامی می‌داریم.

مطالعه »
پادکست هفتگی
شبکه های اجتماعی سازمان
آخرین مطالب

بدون حداقل درجه‌ای از قطبی شدن، یک دموکراسی احتمالاً کارایی نخواهد داشت.

کودتا بود یا نبود؛ از زبان خودشان:به اسباب‌چینی‌هایشان بنگریم

می‌یون‌چنر

پیام اجلاس شانگهای برای نظم آینده؛ حکمرانی جهان چندقدرتی

در مواجهه‌ با بی‌نظمی و جنگ‌های کنونی چه باید کرد؟

مروری بر سنت های جامعه شناسی | بخشی دوم : ساختارگرایی