سیبزمینی و حبوبات در سفره ایرانیان کمیاب میشود؟
سایه فقر کالری بر سرخانوار
دنیای اقتصاد : در بهمن ۱۴۰۳، سیبزمینی با ۵۶ درصد و لوبیاچیتی با ۲۸ درصد، پرچمداران تورم ماهانه اقلام خوراکی بودهاند. در سالهای گذشته بسیاری از خانوارهای کمدرآمد، سیبزمینی و حبوبات را به عنوان جایگزینهای ارزانقیمت برنج و گوشت مصرف میکردند. با جهش قیمت این اقلام، فقر غذایی تشدید خواهد شد.
در بهمنماه سال جاری تورم ماهانه گروه خوراکیها، آشامیدنیها و دخانیات معادل ۶.۷درصد بوده است. در میانه زمستان سال جاری سیبزمینی با تورم ۵۶درصدی و لوبیا چیتی با تورم ۲۸درصدی پرچمداران تورم ماهانه اقلام خوراکی بودهاند. علاوه بر این، تورم نقطهبهنقطه سیبزمینی در بهمنماه ۲۱۷درصد بوده است. در سالهای گذشته تورمهای بالا و مزمن موجب شده قدرت اقتصادی ایرانیان کاهش یابد و به تبع آن مواد غذایی مانند گوشت و برنج از سبد غذایی کمدرآمدها رخت ببندد.
بر اساس گزارش مرکز پژوهشهای مجلس، در سال ۱۴۰۲ یکسوم از ایرانیان فقیر بوده و مصرف کالری نیمی از افراد جامعه در سال ۱۴۰۱ کمتر از میزان کالری موردنیاز، یعنی کمتر از ۲۱۰۰ کالری بوده است. در این شرایط بسیاری از خانوارهای کمدرآمد سیبزمینی را به دلیل ارزان بودن و داشتن کربوهیدارت بالا جایگزین برنج و حبوبات را به دلیل داشتن پروئین جایگزین گوشت کردند. بدیهی است که جهش قیمتی این دو کالای خوراکی موجب میشود که خانوارهای فقیر جایگزینهای ارزان و مغذی خود را از دست داده و فقر غذایی بیش از پیش بر سر خانوارهای ایرانی سایه افکند.
تهاجم تورم به کمدرآمدها
در بهمنماه سال جاری تورم ماهانه گروه «خوراکیها، آشامیدنیها و دخانیات» معادل ۶.۷درصد و تورم گروه کالای «غیرخوراکی و خدمات» ۲.۹درصد بوده است. بالا بودن تورم گروه خوراکیها در بهمنماه میتواند نشاندهنده آن باشد که در این ماه تورم، دهکهای پاییندرآمدی یا به عبارت دیگر کمدرآمدها را بیش از سایرین تحتتاثیر قرار داده است. بر اساس گزارش مرکز آمار، ضریب اهمیت خوراکیها، آشامیدنیها و دخانیات در دهک اول ۴۲.۴درصد و در دهک دهم تنها ۲۱درصد است.
سیبزمینی؛ پرچمدار تورم
نگاهی به جزئیات گزارش مرکز آمار از تورم خوراکی خانوارهای شهری نشان میدهد که در بهمنماه سال جاری، سیبزمینی با تورم ماهانه ۵۶درصدی، پرچمدار تورم این ماه در میان اقلام خوراکی بوده است. در میانه زمستان سال جاری قیمت سیبزمینی به صورت چشمگیری افزایش یافت. نگاهی به تحولات بازار خوراکی نشان میدهد که عوامل مختلفی، مانند بارندگی و سرمازدگی محصول، موجب کند شدن روند برداشت و عرضه محصول و همچنین عدم ذخیرهسازی کافی سیبزمینی به دلیل کمبود منابع لازم توسط وزارت جهاد کشاورزی موجب کاهش عرضه سیبزمینی در بازار بوده است.
بااینحال آنچه بهعنوان عامل اصلی افزایش قیمت سیبزمینی در ماه گذشته عنوان میشود، مساله صادرات این محصول است. در همین راستا غلامرضا نوری قزلجه، وزیر جهاد کشاورزی، توضیح داد: «بازار از عوامل مختلفی متاثر است. آنچه اکنون قیمت سیبزمینی را بیشتر تحت تاثیر قرار داده، افزایش صادرات است.» او در این باره ادامه داد: «با توجه به اینکه نرخ ارز تجاری نسبت به ماههای گذشته رقم قابلتوجهی است، به نفع صادرکننده است که صادرات بیشتری داشته باشد. همین مساله مقداری قیمت را بالا برده که این موضوع در حال مدیریت است.» جهش قیمت سیبزمینی با توجه به دلایل مذکور موجب شد این محصول بیشترین تورم نقطهبهنقطه کالاهای خوراکی را نیز در دومین ماه زمستان سال جاری داشته باشد. در بهمنماه ۱۴۰۳ تورم سیبزمینی نسبت به مدت مشابه در سال گذشته معادل ۲۱۷درصد بوده است.
نکته قابل توجه آن است که پس از سیبزمینی، لوبیا چیتی با ۲۸درصد بیشترین تورم ماهانه را در میان اقلام خوراکی داشته است. اقلامی مانند بادمجان و خربزه نیز تورم ماهانه بیش از ۲۰درصدی و تورم نقطهبهنقطه بیش از ۱۰۰درصدی را در بهمنماه تجربه کردهاند. بااینحال آنچه از اهمیت زیادی برخوردار است، تورم بسیار بالای حبوبات با توجه به ارزش غذایی آن است.
در بهمنماه سال جاری تورم لپه و عدس نسبت به مدت مشابه سال گذشته به ترتیب ۱۰۹ و ۸۵.۵درصد بوده است. در دومین ماه زمستان سال جاری لوبیا چیتی، نخود، لپه، عدس و لوبیا قرمز به ترتیب تورم ماهانه ۲۸، ۱۶.۸، ۱۶.۳ و ۱۴درصدی را تجربه کردهاند. گفته میشود که تغییر ارز ترجیحی به ارز نیمایی برای واردات حبوبات و کاهش عرضه این محصولات، از جمله دلایل افزایش قیمت آنها در سال جاری بوده است.
فقر غذایی در کمین ایرانیان
در سالهای گذشته عواملی مانند تحریمهای اقتصادی و تورمهای بالا و مزمن موجب شده قدرت اقتصادی ایرانیان کاهش یابد. با تداوم نابسامانیهای اقتصاد کلان، نرخ فقر و شکاف فقر نیز افزایش یافت و موجب شد برخی از اقلام خوراکی مانند گوشت قرمز و سفید از سفره برخی از ایرانیان رخت ببندد. براساس گزارش مرکز پژوهشهای مجلس در سال ۱۴۰۲، نرخ فقر معادل ۳۰درصد بوده است. این به معنای آن است که یکسوم ایرانیان در سال گذشته توانایی برآورده کردن نیازهای اولیه خود را نداشتهاند. این مساله زمانی نگرانکنندهتر میشود که امنیت غذایی را بررسی کنیم.
بر اساس آخرین تحقیقات انجامشده توسط مرکز پژوهشهای مجلس در سال ۱۴۰۱، بیش از نیمی از افراد کشور کمتر از کالری موردنیاز و استاندارد، یعنی ۲۱۰۰ کالری در روز، را مصرف کردهاند.
در چنین شرایطی بسیاری از افرادی که توانایی مصرف اقلام غذایی مانند برنج و گوشت قرمز و سفید را نداشتند، از جایگزینهایی مانند سیبزمینی برای دریافت کربوهیدرات و حبوبات برای دریافت پروتئین استفاده میکردند.
این اقلام خوراکی در طول تاریخ، نقش کلیدی در تغذیه اقشار فقیر ایفا کردهاند، زیرا ارزان، مغذی و قابلنگهداری به صورت طولانیمدت بودهاند. سیبزمینی به دلیل داشتن کربوهیدرات بالا، میتواند جایگزین برنج شود، چون انرژی موردنیاز بدن را تامین میکند و ارزانتر است. از طرفی، حبوبات مثل عدس، نخود و لوبیا، به دلیل داشتن پروتئین زیاد، جایگزین مناسبی برای گوشت محسوب میشوند.
در چنین شرایطی پرسشی که وجود دارد آن است که در صورت افزایش قیمت اقلام خوراکی، فقرا چگونه باید نیازهای غذایی بدن خود را تامین کنند؟
در بهمنماه سال جاری قیمت هر کیلوگرم لوبیا چیتی ۱۸۸هزار تومان، هر کیلو لوبیا قرمز ۱۵۳هزار تومان و هر کیلو عدس ۱۳۶هزار تومان بوده است. علاوه بر این، میانگین قیمت هر کیلو سیبزمینی در مناطق شهری کشور ۵۰هزار و ۳۰۰تومان بوده است.
با توجه به آنکه ۲ سال گذشته بخش بزرگی از خانوارهای ایرانی در تامین کالری موردنیاز خود ناموفق بودهاند، احتمال آن وجود دارد که جمعیت افرادی که با فقر غذایی دستوپنجه نرم کرده و خانوارهایی که در آستانه تجربه فقر غذایی هستند، بیشتر شده باشد.
