سد، فاکتوری نوین در منطقە
در طی سالهای اخیر، جمهوری اسلامی در غرب کشور، در سلسلە جبال زاگرس کە سرچشمە رودخانەهای بسیاریست دست بە سدسازی در سطح وسیعی زدە است. در واقع می توان بە جرات ادعا کرد کە پروژە سدسازی بە یکی از ارکان اصلی سیاستهای اقتصادی رژیم در غرب کشور تبدیل شدە کە مسئولان تحت عنوان ‘طرح جلوگیری از خروج آبهای کشور’ از جملە دو هدف اساسی را مدنظر گرفتەاند، اولین هدف اعلام شدە توسعە کشاورزی است، و دومین آن مبارزە با کم آبی. هم اکنون در استان کردستان ۱۲ سد در دست احداث است و بە همان طریق در استان کرمانشاە و آذربایجان غربی نیز کە عمدتا مناطق کردنشین هستند، دهها سد دیگر در دست احداثند. لازم بە یادآوریست کە هم اکنون دهها سد ساختە شدەاند، و پروژەهای دیگری در این خصوص در دست بررسی هستند.
انتقادات
بی گمان سدسازی می تواند نقش مهمی در پیشرفت اقتصادی یک کشور ایفا کند، اما ظاهرا این سدسازیها کە عمدتا توسط شرکتهای منحصر بە سپاە انجام می گیرند (امنیت این سدها هم توسط سپاە تامین می شوند)، بە همە اهداف خود نائل نیامدەاند و حتی سرچشمە مشکلات مهمی هم شدەاند. بعنوان نمونە اگر بە گزارش خبرگزاری مهر در اردیبهشت سال ۹۵ از یک گفتگو کە با سە صاحب نظر دانشگاهی صورت گرفتە توجە کنیم، می بینیم کە در زمینە سدسازی بە مشکلات عدیدەای اشارە دادە می شود، از جملە مشکلات سازه ای و نشت، چندمنظوره ای (اینکە از یک سد در زمینەهای متفاوتی بهرەبرداری می شود)، تخریب طبیعت و سرانجام دست انداریهای غیر علمی بر مدل سدسازی از طرف مسئولین سیاسی. حتی یکی از این متخصصان بصراحت می گوید کە “ما در زمینه سد سازی خوب عمل نکرده ایم.”
توجە کارشناسان و فعالین مدنی
پروژە سدسازی البتە مورد توجە جامعە مدنی در این مناطق بودە و از طرف کارشناسان و فعالین مدنی مورد بررسی قرار گرفتە است. از جملە مسائلی کە این فعالان بدان توجە نشان می دهند موارد زیرین اند:
ـ ساخت این سدها بدون توجە بە آسیب شناسی طبیعت صورت می گیرد. بە نظر آنان صدها و هزاران هکتار از مراتع و جنگلها بە زیر آب رفتە و تخریب شدە و می شوند، و علاوە بر آن بعلت لولەکشی و سیستمهای آبرسانی و آبیاری، باز بخش بیشتری از طبیعت در معرض نابودی قرار می گیرد،
ـ هزینە هر مترمکعب آب تولید شدە در این سدها در حدی خواهد بود کە عملا روستائیان نمی توانند از عهدە هزینە آن برآیند، کە این عملا بە معنی حضور دولت از طریق سوبسیدها برای کمک بە روستائیان خواهد بود. بە نظر آنان سطح سوبسیدها آنقدر بالا خواهد بود کە عملا مشکلات عدیدەای برای دولتها در ایران ایجاد خواهد کرد،
ـ معتقدند کە آب این سدها اساسا علیرغم ادعاهای دولت در خصوص رشد کشاورزی، برای تامین آب شرب شهرهای بزرگ در خارج از مناطق کردنشین خواهد بود.
بعد خارجی
اما مسئلە سدسازی در غرب کشور تنها پیامد و تاثیرات داخلی ندارد، بلکە بشدت دست ایران را در تاثیرگذاری بر عراق، کشور همسایە، باز خواهد کرد. تنها در این مورد کافی است بە نمونەای اشارە شود کە اخیرا اتفاق افتاد. حدودا چند هفتە پیش، ایران با بستن آب رودخانە سیروان کە بە سد دربندیخان در حلبچە می ریزد (گویا دوازدە سد بر روی این رودخانە ساختە شدەاند)، عملا باعث کم آبی شدید در حلبچە و مناطق پیرامون آن شد. مردم این شهر طی اعتراضی مسئولین اقلیم را بە واکنش ناچار کردند، و مسئولین اقلیم کردستان نیز کە حل مسئلە را از توان خود خارج می دیدند، بناچار موضوع را بە دولت عراق ارجاع دادند.
پس آب بعنوان یک عامل مهم، قدرت ایران در دیکتەکردن موضع خود بر کشور همسایە و بوژە کردهای عراق را بشدت افزایش خواهد داد.
پیامدها سیاسی برای مردم کرد
اما پیامدهای سیاسی پروژە سدسازی در داخل کشور چە خواهد بود، بویژە برای مناطق کردنشین؟ در این مورد می توان بە نکات زیر اشارە کرد:
ـ کردستان بە منبع مهم آب آشامیدنی کشور تبدیل خواهد شد. از این لحاظ کردستان و یا مناطق کردنشین بتدریج از خوزستان هم نقش حیاتی تری برای ایران خواهد داشت،
ـ تاروپود مناطق کردنشین بیش از پیش با مناطق دیگر ایران بهم گرە خواهد خورد،
ـ امنیت کردستان برای دولت مرکزی بیش از پیش از اهمیت برخوردار خواهد شد. و این با توجە بە سیاست های رژیم در خصوص کردستان، یعنی گسترش حضور نیروهای امنیتی و نظامی.
