روز چهارشنبه ۱۹ آوریل، رکس تیلرسون وزیر امورخارجۀ امریکا، اعلام کرد که “برنامه جامع اقدام مشترک” (برجام) از رسیدن به هدف خود یعنی جلوگیری از دسترسی ایران به سلاح اتمی عاجز است و فقط موجب تعویق در این دسترسی است. تیلرسون همچنین اعلام کرد که دولت ترامپ در صدد بازبینی جامع این برنامه است و … در نظر ندارد که رسیدگی به این وضع “چموش” را به دولت آینده بسپارد.
دو نکته در اظهارات تیلرسون شایان توجه اند: اول این که او کلمۀ جامع را برای بازبینی مورد نظر دولت ترامپ به کار می برد؛ کلمه ای که در عنوان توافق هسته ای یعنی “برنامه جامع اقدام مشترک” نیر به کار رفته است. دوم این که می گوید دولت ترامپ مصمم است این پرونده را به اتمام رساند.
معنای “جامع” مورد نظر او تماماً سوای معنای جامع در عنوان برجام است. کلمۀ “جامع” در عنوان برجام ناظر بر جوانب مختلف برنامۀ هسته ای است، اما تیلرسون روشن می کند که بازبینی جامع مورد نظر دولت ترامپ، تنها متوجه پروندۀ هسته ای جمهوری اسلامی نیست، بلکه او از حضور جمهوری اسلامی در عراق، یمن، سوریه و لبنان، از حمایت از تروریسم، و در یک جمله از وضع حقوق بشر در ایران نیز می گوید.
برخی از رسانه ها اظهارات تیلرسون را “سرهم بندی کردن عجولانۀ چیزی برای اعلام موضع در قبال ایران” توصیف کرده اند. به واقع هم کشمکش حتی در درون اظهارات تیلرسون مشهود است. کشمکش گرایشی برای “پاره کردن” برجام ار سوئی و از سوی دیگر گرایشی برای وفاداری به مبانی آن. این کشمکش در سخنان یک روز پیشتر او هم مشهود بود، که اعلام کرد به کنگره امریکا گزارش خواهد داد “آیا معلق کردن تحریمها علیه ایران منطبق بر منافع ملی امریکاست یا نه”. به علاوه روشن است که حصول به جامعیت مورد نظر تیلرسون، اگر سمتگیری متوجه توافق باشد، مطلقاً به دولت کنونی امریکا دست نخواهد داد.
اما مهم این نیست که موضع دولت ترامپ نسبت به ایران با شتاب تنظیم شود یا با درنگ. اظهارات تیلرسون، تهدید ایران توسط پنس پس از حملۀ موشکی امریکا به سوریه به بهانۀ اثبات نشدۀ کاربرد سلاحهای شیمیائی توسط بشار اسد، آزمایش “بمب مادر” در افعانستان – بمبی که می باید بتواند تأسیسات در اعماق زمین را ویران کند – … همه و همه حکایت از تنظیم موضعی دارند که اگر در طرف جمهوری اسلامی هم به روش تقابلی مشابهی عمل شود – که تاکنون شده است – ماحصل آن جز تنش فزاینده و بازگشت واقعی “همۀ گزینه ها بر روی میز” نخواهد بود.
