امروز دهم اکتبر روز جهانی مبارزه برای لغو مجازات اعدام است. این روز جهانی ۱۹ سال است که هر ساله برگزار می شود. “ائتلاف جهانی علیه مجازات اعدام” در سال ۲۰۰۳ تصویب کرد که برای لغو مجازات اعدام در سراسر جهان این روز را برای کنش بین المللی نامگذاری کند، این ابتکار رسماً توسط شورای اروپا و اتحادیه اروپا مورد حمایت قرار گرفت .
در پایان جنگ جهانی دوم شدت فجایع روی داده در کشتار دگراندیشان مذهبی و سیاسی و هراس از اعتقاد به برتری نژاد سفید بسیاری از رهبران سیاسی جهان را در مقابل این وظیفه قرار داده بود که برای پاسداشت حقوق اساسی انسانها در جوامع آینده در صدد تدوین قراردادها و میثاقهایی برآیند که حکومتهای گیتی را ملزم به رعایت آنها کرده و از تکرار چنین خشونتهایی در سطوح ملی و جهانی جلوگیری کند.
در طول جنگ جهانی دوم، متحدان- که به طور رسمی به عنوان ملل متحد شناخته میشدند، تأمین و تضمین سه مؤلفهٔ آزادی را هدف اساسی خود در جنگ اعلام میکردند: حق آزادی بیان، حق برابری نژادی و جنسیتی، و حق زندگی و آزادی انتخاب شیوهٔ زندگی. با این رویکرد بود که منشور اساسی سازمان ملل متحد تدوین شد تا «ایمان به حقوق اساسی بشر و کرامت و ارزش فردیِ انسانی» محور مناسبات میان انسانها قرار گیرد.
منشور جهانی حقوق بشر تمام کشورهای عضو سازمان ملل متحد را متعهد به اجراء و ترویج «احترام جهانی و رعایت حقوق بشر و آزادیهای بنیادی» برای همهٔ انسانها فارغ از تفاوتهای نژادی، مذهبی، فرهنگی و جنسیتی آنان میساخت.
در کشور ما که از نخستین امضاءکنندگان منشور جهانی حقوق بشر است، مفاد این اعلامیه چه در دوران حکومت پادشاهی پهلوی و چه در دوران حکومت ولایی جمهوری اسلامی همواره به خشنترین نحو ممکن نقض شده است. طی همهٔ این دههها هزاران هزار ایرانی بر خلاف نص صریح منشور جهانی حقوق بشر مورد سرکوب، دستگیری، شکنجه و اعدام قرارگرفتهاند. هنوز هم هیچ چشمانداز روشنی برای تحقق این چهار اصل دیده نمیشود. بسیاری از اندیشمندان، کنشگران سیاسی، صنفی، فرهنگی و اجتماعی و هنرمندان زندانی، شکنجه و حتی در دادگاههای غیرقانونی محکوم و اعدام میشوند و پیروان مذاهب و ادیان مختلف تحت فشار و تضییقات غیر قانونی قرار میگیرند. در شرایطی به این روز می رسیم که هزاران خانواده قربانیان سیاسی نه تنها موفق به دادخواهی نشده که اکثر آنان از مزار عزیزان خود نیز نشانی در دست ندارند.
در عرصهٔ جهانی نیز نقض خشن مفاد منشور جهانی حقوق بشر هرگز متوقف نشده است و حتی ایالات متحده نیز که در تنظیم پیشنویس بیانیه در سطح ریاست بر کمیتهٔ تدوین منشور مشارکت داشت و از آن زمان نیز در جهان خود را مبلغ حقوق بشر معرفی میکند، کارنامهٔ درخشانی در زمینهٔ حقوق بشر ندارد و تنها در ۲۳ ایالت آن مجازات اعدام ملغی شده است ولی در ۲۷ ایالت دیگر همچنان مجازات اعدام به أنواع مختلف صورت میگیرد. در تمام کشورهای واقع در آمریکای شمالی در سال ۲۰۲۱ یازده اعدام صورت گرفته که همه آن ها در ایالات متحده بوده است.
شاید اتحادیه اروپا تنها ساختار سیاسی-منطقه ای موجود در جهان است که از سال ۲۰۰۷ نه تنها روز دهم اکتبر را تحت عنوان «روز اروپایی مبارزه با مجازات اعدام» به رسمیت شناخته است، بلکه شورای اروپا نیز از شال ۱۹۹۷ در فرایند تبدیل اروپا به منطقه عاری از مجازات اعدام پیشگام بوده است.
بنا بر گزارش سازمان عفو بین الملل در پایان سال [i]۲۰۲۱، بیش از دو سوم کشورهای جهان مجازات اعدام را در قانون یا درعمل لغو کرده بودند. ۱۰۸ کشور، یعنی اکثریت کشورهای جهان، مجازات اعدام را در قانون برای همه جرایم لغو کرده اند و ۳۶ کشور نیز مجازات اعدام را در عمل اجرا نمیکنند. اما در ۵۵ کشور عضو سازمان ملل هنوز مجازات اعدام صورت میگیرد. عفو بینالملل در سال ۲۰۲۱، ۵۷۹ اعدام را در ۱۸ کشور به ثبت رسانده است که نسبت به سال ۲۰۲۰، ۲۰ درصد افزایش نشان میدهد. عفو بینالملل ۲۴ زن را در میان ۵۷۹ نفری که در سال ۲۰۲۱ اعدام شدهاند (۴٪) در کشورهای زیر ثبت کرده است: مصر (۸)، ایران (۱۴)، عربستان سعودی (۱) و ایالات متحده آمریکا نیز یک زن را اعدام کرده است.
اکثر اعدامهای شناخته شده سال ۲۰۲۱ در چین، ایران، مصر، عربستان سعودی و سوریه به ترتیب انجام شده است. چین همچنان به عنوان پیشگام اعدام کنندگان در جهان باقی مانده – اما میزان واقعی استفاده از مجازات اعدام در آن کشور ناشناخته است زیرا این داده ها به عنوان یک راز امنیت ملی طبقه بندی می شوند. بنابراین، ارقام جهانی برای اعدامها و احکام، هزاران نفر را که عفو بینالملل معتقد است در چین به اعدام محکوم و یا اعدام شدهاند، را به حساب نمی آورد. ارقام مربوط به کره شمالی و ویتنام نیز که گمان میرود به طور گسترده به اعدام متوسل شدهاند نیز به همین دلایل در آمار اعدامهای جهانی درج نشده است،
ایران بر طبق آمار موجود حداقل ۳۱۴ نفر را در سال گذشته اعدام کرده است که ۲۸٪ نسبت به سال قبل افزایش نشان میدهد و بالاترین تعداد اعدامها از سال ۲۰۱۷ است که کاهش سال به سال از آن زمان را معکوس کرده است. در سال ۲۰۲۱ اعدام های ثبت شده در عربستان سعودی نیز به شدت افزایش یافت و از ۲۷ به ۶۵ رسید که ۱۴۰٪ افزایش داشت.
هدف روز جهانی مبارزه برای لغو اعدام به قرار زیر است:
-تشویق و تقویت ابعاد بین المللی مبارزه برای لغو اعدام با افکار عمومی و تصمیم گیرندگان عمومی ( دولتها )؛
-وارد کردن فشار به دولتهایی که در آن مجازات اعدام وجود دارد تا اینکه آن را لغو کنند و خواستار پایان دائمی احکام اعدام در سراسر جهان باشند.
-ترویج و گسترش “ائتلاف جهانی علیه مجازات اعدام “برای تقویت کردن نمایندگی آنها در سطوح بین المللی ؛
-قانونی کردن و مشروعیت بخشیدن به این روز در همه نهادها/سازمانهای بینالمللی و منطقه ای و برپایی روز جهانی در روز دهم اکتبر هر سال
در واقع برگزاری روز چهانی مبارزه برای لغو اعدام ابزاری است هم برای آگاهی دادن به افکار عمومی جهان و هم خطابی است به رهبران کشورهایی که هنوز در آنها این مجازات لغو نشده است و همچنین دعوت از رهبران کشورهایی که قبلاً مجازات اعدام را لغو کردهاند تا همگی تلاش کنند تا لغو این مجازات در سطح بینالمللی صورت حقیقت بخود بگیرد. از همین رو در نتیجه فشار های بینالمللی روند لغو مجازات اعدام در کشورهای بیشتری ادامه یافته است.در ماه ژوئیه ۲۰۲۱، پارلمان سیرالئون به اتفاق آرا قانونی را تصویب کرد که مجازات اعدام برای همه جنایات را لغو می کند. قزاقستان نیز قانونی را در دسامبر تصویب کرد که مجازات اعدام را برای همه جنایات متوقف می نماید، پاپوآ گینه نو رایزنی ملی درباره مجازات اعدام را آغاز کرد که منجر به تصویب لایحه لغو در ژانویه ۲۰۲۲ شد. در آسیا نیز دولت مالزی اعلام کرد که اصلاحات قانونی در مورد مجازات اعدام را در سه ماهه سوم سال ۲۰۲۲ ارائه خواهد کرد.
در ایران ما، جنبش مردمی گسترده ای در جریان است که میلیونها نفر زن و مرد، پیر و جوان از هر قشر طبقاتی و اجتماعی را به میدان مبارزه در خیابان ها آورده است. شعار این جنبش عظیم به درستی زن، زندگی، آزادی است. شعاری که هر سه حق بنیادی در بیانیه جهانشمول حقوق بشر را ” حق برابری نژادی و جنسیتی”، “حق زندگی و انتخاب شیوهٔ زندگی” و “حق آزادی بیان” را در میادین جای جای میهن ما فریاد میکند.
با عنایت به تاثیرات منفی اجتماعی و اثبات بی نتیجه بودن[ii] این قتل دولتی در جهت کاهش جنایات، سازمان فداییان خلق ایران (اکثریت) بر اساس اعتقاد به مضامین مدون در بیانیهٔ جهانی حقوق بشر از حق مردم ایران به برخورداری از آزادیهای جهانشمول حقوق بشری دفاع و در راه تحقق آن مبارزه میکند. فداییان خلق ایران از سرآغاز بنیانگذاری جنبش خود قربانیان بیشماری در مبارزه برای آزادی و برابری مردم ایران و تأمین و تحقق بنیادیترین مبانی حقوق بشر دادهاند. ما هنوز داغدار صدها رفیق فدائی و هواداران بیگناه سازمانمان هستیم که قربانی این قتل عام های گسترده دولتی چه پیش و چه بعد از انقلاب شده اند.
[ii] سازمان عفو بین الملل پنج افسانه توهمآمیز موجود در افواه عمومی درباره اعدام را بدین گونه رمز گشایی میکند:
افسانه شماره ۱
مجازات اعدام از جنایات خشونت آمیز جلوگیری می کند و جامعه را ایمن تر می سازد.
حقیقت
هیچ مدرک قانع کننده ای وجود ندارد که مجازات اعدام اثر بازدارنده منحصر به فردی داشته باشد. بطور مثال بیش از چهار دهه پس از لغو مجازات اعدام، نرخ قتل در کانادا بیش از یک سوم کمتر از سال ۱۹۷۵ است. بر همین منوال یک مطالعه ۳۵ ساله میزان قتل را بین هنگ کنگ، که در آن مجازات اعدام وجود ندارد، و سنگاپور، که جمعیتی مشابه دارد و به طور منظم اعدام میکند، مقایسه کرد. این پژوهش نشان داد که مجازات اعدام تأثیر چندانی بر میزان جرم و جنایت نداشت.
افسانه شماره ۲
تهدید به اعدام یک استراتژی موثر در پیشگیری از حملات تروریستی است.
حقیقت
بعید است که چشم انداز اعدام به عنوان یک عامل بازدارنده برای افرادی عمل کند که به خاطر یک ایدئولوژی سیاسی یا اعتقاد دیگری آماده کشتن و یا کشته شدن هستند. در واقع، برخی از مقامات مسئول مبارزه با تروریسم بارها خاطرنشان کرده اند که اعدام شدگان را می توان شهدایی دانست که یادشان محل تجمع ایدئولوژی یا سازمان های آنها می شود. گروه های مخالف مسلح نیز به استفاده از مجازات اعدام به عنوان توجیهی برای انتقام جویی اشاره کرده اند و در نتیجه چرخه خشونت را ادامه می دهند.
افسانه شماره ۳
مجازات اعدام تا زمانی خوب است که اکثریت مردم از آن حمایت کنند.
حقیقت
تاریخ مملو از نقض حقوق بشر است که اکثریت از آن حمایت کردند، اما متعاقباً با نفرت به آن تجربه ها نگاه کردند. برده داری، تبعیض نژادی و لینچ، همگی در جوامعی که در آن اتفاق می افتاد از حمایت برخوردار بودند، اما اکثریت قاطع جمعیت همان جوامع ان را امروز نقض فاحش حقوق بشر مردم میدانند. در نهایت وظیفه دولت ها حفظ حقوق همه افراد است، هرچند گاهی این امر به معنای عمل خلاف دیدگاه اکثریت باشد.
علاوه بر این، افکار عمومی اغلب از رهبری سیاسی تبعیت مینماید، و زمانی که اطلاعات عینی و بیطرفانه در مورد مجازات اعدام به مردم ارائه می شود تغییر می کند.
افسانه شماره ۴
تمام افرادی که اعدام می شوند، مجرمیتشان به اثبات رسیده است.
حقیقت
در سرتاسر جهان، صدها زندانی پس از محاکمه های به شدت ناعادلانه اعدام می شوند. این می تواند شامل استفاده از “اعترافات” استخراج شده تحت شکنجه، محرومیت از دسترسی به وکلا و وکالت ناکافی باشد. کشورهایی که بیشترین اعدام را انجام می دهند، کشورهایی هستند که نگرانی های جدی در مورد عادلانه بودن سیستم قضایی در آنها وجود دارد، مانند چین، ایران و عراق.
تبرئه ۱۴۴ زندانی محکوم به اعدام که از سال ۱۹۷۳ تاکنون در ایالات متحده ثبت شده است نشان می دهد که، صرف نظر از اینکه چه تعداد تضمین قانونی وجود دارد، هیچ سیستم قضایی عاری از خطا نیست. تا زمانی که عدالت انسانی قابل خطا باشد، خطر اعدام بیگناهان هرگز از بین نمی رود.
افسانه شماره ۵
بستگان قربانیان قتل خواستار مجازات اعدام هستند..
حقیقت
جنبش جهانی ضد مجازات اعدام شامل بسیاری از کسانی است که عزیزان خود را در اثر جنایات خشونت آمیز از دست داده اند یا خود قربانی آن شده اند، اما به دلایل اخلاقی یا مذهبی نمی خواهند مجازات اعدام “به نام آنها” اعمال شود. در ایالات متحده، سازمانهایی مانند «خانوادههای قربانیان قتل برای حقوق بشر» به عنوان مثال در نیوهمپشایر، جنبش را برای لغو مجازات اعدام هدایت میکنند.
