هنگامیکە ایدەها بە جنبشهای اجتماعی گرە می خورند و شرایط پیروزی آنها را فراهم می آورند، یا اینکە بە معرف یک جنبش اجتماعی تبدیل می شوند، بە یکبارە شاهد رشد و نفوذ قابل توجە آن می شویم؛ اما آنگاە همین ایدە شکست می خورد، یا بهتر بگوئیم جنبشی کە خود را در قالب آن معرفی کردەاست شکست بخورد، بە همان اندازە و شاید بدتر باعث عقب نشینی و افول آن در عرصە فعالیتهای اجتماعی و سیاسی خواهیم شد.
اما علیرغم هر بلائی کە بر سر ایدەها بیایند، آنها نمی میرند و بعنوان بخشی از میراث فکری بشر باقی خواهندماند و همیشە تعدادی هواخواە را اطراف خود خواهند داشت. فراتر از این، ماندگاری ایدەها تنها بە موفقیت یا شکست آنها نیست، بلکە بە قدرتی نیز هست کە در شرایط میان شکست و پیروزی برای خود بعنوان سرچشمەهای تعبیر می آفرینند. از این منظر، هیچ ایدەای برای همیشە از صحنە اجتماعی رخت بر نمی بندد و تنها اینکە وجود آنها بە میزان نفوذی محدود می شود کە می توانند بیافرینند. در واقع وجود و مادگاری ایدەها بە شکست و پیروزی آنها بستگی ندارد.
پس می توان گفت کە ایدەها حداقل همیشە در کتب باقی خواهند ماند. و این ماندگاری گاهی اوقات حضوریست برای درک بهتر ایدەهای دیگر. زیرا ایدەها آنگاە بهتر درک می شوند کە در بستر وجود ایدەهای دیگر هم بررسی شوند. فراتر از این، هر ایدەای، علیرغم میزان شکست و پیروزی آن، در خود حامل رگەهائی از بیان واقعیت هستند کە می توانند منحصر بە همان ایدە باشند و در ایدەهای دیگر تکرار نشوند، از این لحاظ هر ایدەای می تواند در نوع خود منحصر بفرد باشد و حامل هستە مهمی از توان تعبیر بشر برای تبیین وجود.
همچنین در سلسلە مراتب پیدایش ایدەها، معمولا ایدەها از همدیگر کمک و توان می گیرند و گاها بعنوان سرچشمە همدیگر ظهور می یابند؛ حتی اگر در جناح مخالف یکدیگر هم قرار بگیرند. از این لحاظ ایدەها می توانند در یک ارتباط زنجیرەای با همدیگر قرار بگیرند یا در یک ارتباط فرا زنجیرەای کە در آن الزاما پشت سر همدیگر ظهور نمی یابند.
و اگر بە نقش نامیرای ایدەها معتقد باشیم، باید گفت کە آنها همیشە در میان کتابها و جزوەها باقی می مانند تا دوبارە و چندبارە انسانها بدان مراجعە کنند و از آنها جهت تبیین پدیدەها یاری جویند. بدترین نوع موضع بشر در مقابل ایدەها می تواند تصور آنها در مورد میرابودنشان باشد. مگر نە اینکە ما هنوز از فلسفە یونان باستان علیرغم فاصلە بیش از ٢۵٠٠ سالە آنها با خود مدد می جوئیم و متونشان بە تحریک اندیشە ما و بنوعی در تعبیر جهان و هستی بما کمک می کنند؟ مگر نە اینکە نفس وجود این متون، شیوە اندیشیدن را ورای محتوای خاص آنها بە ما می آموزند؟
پس همیشە ایدەها باقی می مانند و منتظر ما، تا با مراجعە بە آنها دوبارە بە جهان نظری دیگر و شاید این بار جداتر از قبل بیافکنیم. و یکی از خصوصیت آنها این است کە بنابر شرایط جدید می توانند تعابیر نوین در ما ایجاد کنند. در این معنا، ایدەها تنها آنی نیستند کە هستند، بلکە آنی هم هستند کە می شوند، و این روند شدن در اثر تصادم و روبروشدن آنها با واقعیات جدید شکل می گیرند. پس ایدەها در خود حامل آن چیزی هم هستند کە در زمان حال ندارند. آنها تنها معطوف بە گذشتە نیستند.
از توانائی شگرف ایدەها این است کە آنان همیشە اینجایند تا بە ما در درک بهتر زندگی و وجود یاری رسانند؛ و همیشە از این توان بهرەمنداند، حال تاریخ تولد آنها زیاد در این مورد اهمیت ندارد. هرچند بنابر شرایط، بعضی می توانند بهتر عمل کنند و بعضی کمتر.
اما ماندگاری ایدەها بە معنای تسلط بی چون و چرای آنها نیست. ایدەای زمانی می تواند ایدە مسلط باشد و زمانی دیگر نە. مسلط یا مسلط نبودن آن، معرف غلظت وجود آن است و نە ماندگاری آن. ماندگاری را خصلتی دیگر هست. و آنانی بهتر و عمیق تر می توانند جهان را تفسیر کنند کە بر وجود ایدەها مسلط تر باشند. هرچند این تسلط بە معنای تقدم نگرش التقاطی نیست، آنقدر کە می تواند بەمعنای استخراج یک نظم فکری دیگر از دل آنها می تواند باشد.
و ما بجز متون و ایدەها، قبل از روبروشدن با واقعیت، از چە سلاح دیگری برخورداریم؟ متون و ایدەهائی کە نسلهای قبل از ما پی افکندەاند تا ما نیز با پی افکندنهای دیگر بر آنها بیافزائیم، هرچند نە در یک مسیر خطی الزاما.
و از خوبی وجود ایدەها این هست کە همە بنوعی احساس وجود می کنند. و ایدەها چونکە از تعداد آدمها قوی تراند، پس معتقدان بدانها همیشە می توانند بنوعی شاداب باشند.
ایدەها همیشە امکان انتخاب را دوبارە برای آدمها فراهم می آورند. آنها دوبارە ما را احساس جوانی می بخشند، زیرا امکان انتخاب همیشە بە معنای ادامە زندگیست. آنانی انتخاب می کنند کە هنوز بە زندگی و خروش بی پایان آن باور دارند، حتی اگر در چند قدمی مرگ هم باشند! و این از اعجاز ایدەهاست.
و ایدەها می مانند گاهی بدون هیچ باورمندی. گفتیم، تنها در کتابها و جزوات. و البتە برای ماندگاری احتیاج بە هیچ باورمندی نیست. آنها قائم با ذات اند. تنها با احساس وجود خود در کلمات و جملات. این انسانهایند قائم بە وجود آنها، اگرچە خود آنها را ساختەاند.
ایدەها، اولین و آخرین تعابیر وجوداند.
و ما در جهانی زندگی می کنیم کە در آن دسترسی انسانها بە ایدەها بیشتر و بهتر از هر زمانی دیگری فراهم شدەاست. هرچند بە نسبت همین دسترسی، امکان گذر از آنها نیز بیشتر از هر زمان دیگری فراهم شدەاست. و انسانهای زمان کنونی ما، انسانهای لغزان میان ایدەها هستند. با باوری بە این و باوری بە آن و شاید در نهایت باوری بە هیچ. هیچی کە هیچ نیست و می تواند در خود حامل معنای معناداری باشد. هیچی ایستادە بر بسیاری باورها و اما همزمان با نگاهی مشکوک بە همە. شکاکیتی کە از جنس نفی مطلق نیست.
و در جهانی کە ما زندگی می کنیم، ایدەها ما را می ترسانند. هیچ وقت تا بحال بە این اندازە نمی دانستیم کە همە بنوعی می توانند حق داشتەباشند. حقی کە ریشە در تعبیر وجود دارد و در انتخاب ماهیت. و هیچ وقت تا حالا نمی دانستیم کە ایدەای می تواند بیشتر از دیگران حق داشتەباشد و در همان حال این برحق بودن زمان زیادی دوام نیاورد.
ایدەها وجود ما را لرزان می کنند.
