تاچند روز دیکر سی و یکمین دوره بازیهای المپیک تابستانی در شهر ساحلی ریو در کشور برزیل باشرکت بیش از ۱۸۰کشورآغاز می گردد، و بار دیگر شور و هیجان جامعه ورزش دوستان جهان را دربر میگیرد، و رسانه های گروهی شبانه روز گزارش رویدادها را به آگاهی شیفتگان ورزش می رسانند. کشور مانیز با شصت و سە ورزشکار در پانزدە رشته ورزشی در این بزرگترین گردهمایی ورزشی حضور دارد.
زمانیکه پیر دو کو برتن اندیشمند ورزش دوست فرانسوی با تلاش وکوشش بیمانند المپیک نوین را در اواخر قرن نوزدهم بنیان نهاد، وعمدا نام بازیها را بە جای مسابقات برای این همایش بزرگ جهانی برگزید، آرزومند بود که ورزش و برگزاری بازیهای المپیک در خدمت دوستی بین ملتها و پیشبرد صلح جهانی باشد. از اینرو پنج حلقه رنگین المپیک به نشانه دوستی و همبستگی بین پنج قاره جهانی را که او پیشنهاد داده بود، به عنوان نماد بازیهای المپیک یرسمیت شناخته شد.
ورزش و رویدادهای ورزشی در قرن بیستم بویژه پس از جنگ جهانی دوم بعلت پیشرفتهای اقتصادی، صنعتی و ایجاد و تاسیس امکانات ورزشی به یکی از پر طرفدارترین و خبر سازترین رویدادهای جهانی تبدیل شده است، و هم اکنون نیز ورزشهای گوناگون در کشورهای مختلف با توجه به شرایط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و میراثهای ملی و میزان رشد و توسعه اقتصادی فراگیر شده و مورد توجه شهروندان بویژه جوانان قرار دارد، بطوریکه بیشترین میزان اوقات فراغت جوانان به ورزش اختصاص دارد، دولتها نیز با در نظر داشت تواناییهای مالی در ارائه خدمات اجتماعی به شهروندان رشد و گسترش ورزش را در راستای سالم سازی جامعه ونسل جوان را جزو اهداف و وظایف خود قرار می دهند.
بهنگام بر گزاری بازیهای المپیگ و جام جهانی فوتبال میلیاردها انسان شیفته ورزش با هیجان و نگرانی اخبار و گزارشهای این دو رویداد مهم را از طریق رسانه های گروهی پیگیری می کنند. بدون شک هیچ گردهمایی دیگری نمیتواند تا این حد توجه مردم جهان را بخود جلب کند،چنانکه بارها شاهد بوده ایم که پیروزی تیم ملی یک کشور چنان مردم را بوجد می آورد که بمراتب از برگزاری جشنها و اعیاد ملی شادی آفرین تر و با شکوهتر تجلی می یابد، و گاه شکست و ناکامی تیم ملی یک کشور یا باشگاههای پر طرفدار بمثابه یک فاجعه ملی برای علاقمندان تلقی می شود، چنانکه در ایران هنگام پیروزی تیم فوتبال ایران جوانان ساعتها در خیابانها به رقص و پایکوبی می پردازند، بطوریکه نیروهای انتظامی و بسیج توان و یارای مقابله با این موج عظیم انسانی را ندارند.
ورزش نیز مانند هر پدیده دیگری دارای ویژگیها، واکنشها و پیامدهاییست که چند جنبه از ویژگیهای آن بطور اختصار بەترتیب زیر است:
الف: ایجاد دوستی بە جای خشونت
برگزاری مسابقات ورزشی افزون بر شور وشوقی که در تما شا گران می آفریند موجب برانگیختن هیجان و احساسات نیز می شود، بویژه اگر تماشاگران طرفدار یک تیم یا ورزشکاری باشند که در میدان مسابقه در حال رقابت است، آنگاه بروز احساسات در آنها افزونتر می شود که اغلب پیامدهای ناخوشایندی را به ویژه برای تیمهای بازنده به دنبال دارد، متاسفانه در سالیان اخیرعلاقه تماشاگران به تیم محبوبشان جنبه شیفتگی و تعصب بخود گرفته که در بعضی موارد به حشونت می گراید، چنانکه در مسابقات جام فوتبال اروپا در ماه گذشته بین هواداران تیمهای روسیه و انگلستان برخورد فیزیکی روی داد، در سالهای اوایل دهه ۱۹۵۰ چرچیل نخست وزیر وقت انگلستان گفته بود استادیومهای فوتبال و تماشاگران آن ستونهای امپراطوری بریتانیا هستند، اما ۴۰ سال بعد مارگارت تاچر نخست وزیر اعلام کرد تماشاگران فوتبال مایه شرمساری ما هستند، ورزشکاران بر اساس روحیه ورزشی وظیفه مندند در میدانهای مسابقه با رفتار متانت بار خود الگوی هواداران و تماشاگران باشند، اما در برخی موارد روحیه ورزشکارانه و ارزشهای رقابت سالم را رعایت نمی کنند، و دست بە اعمال خشونت بار می زنند، و بیکدیگر آسیب می رسانند، در تمامی مسابقات هاکی روی یخ بدون استثنا اعضای دو تیم تا پایان بازی چندین بار با یکدیگر به کتک کاری می پردازند، و تماشگران نیز با تشویق خود این شیوه ناپسند وغیر انسانی راتایید می کنند، گزارشهایی که از ایران می رسد متاسفانه نشانگر فضایی آلوده به خشم، تعصب و هتاکی دارد و تماشاگران بجای تشویق تیم یا ورزشکار مورد علاقه خود تیم یا ورزشکار مقابل را مورد هتاکی و اهنت قرار می دهند، و حتی چندین مورد به دعوا و چاقو کشی منجر شده است. از دیگر نمونه های بارز خشونت در ورزش را می توان از ورزشهایی مانند بوکس تایلندی و کشتی کچ نام برد که بهیچ وجه نمی توان نام ورزش را برآنان نهاد، زیرا شیوه های عیر انسانی را که بکار می برند که با اهداف و ارزشهای ورزش خوانایی ندارد، اما ورزشکارانی هم وجود دارند که با رفتار و دیدگاههای انسانی خود به ورزش اعتبار بخشیدند مانند پوریای ولی و غلامرضا تختی که در باورهای مردم از محبوبیت برخوردارند، یا زنده یادان هوشنگ منتظرالظهور عضو تیم ملی کشتی، حبیب خبیری و عترت کوشالی عضو تیم ملی فوتبال، فروزان عبدی عضو تیم ملی والیبال بانوان، و زین العابدین کاظمی عضو تیم کشتی دانشکاه گیلان که جان بر سر آرمان های انسانیشان نهادند.
ب: ورزشهای حرفه ای و غیر حرفەای
در آغاز قرن بیستم که ورزش بتدریج گسترش یافت و بیشتر مورد توجه مردم قرار گرفت، سودجویان از علاقه مردم سواستفاده کرده و ورزش حرفه ای را بنیاد نهادند، خاستگاه ورزش حرفه ای امریکا بود، و ورزش حرفه ای با مشت زنی آغاز شد و باشگاهها و برگزارکنندگان مسابقات با تبلیفات و تحریک احساسات مردم آنهارا به ورزشگاهها می کشاندند، بطوریکه درآمد برگزارکنندگان همیشه بمراتب بیشتر از مشت زنان بود. در سالیان بعد ورزشهای محبوب امریکاییان مانند بیس بال، رگبی، گلف و بسکتبال نیز به جرگه حرفه ایها پیوستند، بطوریکه اکنون جمعیت کثیری از مردم امریکا رویدادهای این ورزش را با علاقه دنبال می کنند. ورزش حرفه ای در اروپا با فوتبال آعاز شد که همراه با تنیس و اتومبیل رانی مطرح ترین، محبوب ترین و پولساز ترین ورزشهای مورد علاقه اروپاییان را تشکیل می دهند، در کشورهای آسیا، افریقا و امریکای لاتین فقط فوتبال حرفه ایست و بقیه ورزشها بشکل نیمه حرفه ای یا غیر حرفه ای اند، تفاوت فاحش میزان درآمد بین ورزشکاران حرفه ای وغیر حرفه ای عمده ترین عامل در رشد ورزشهای حرفه ای و رکود وافول ورزشهای غیر حرفەایست در حالیکه ورزشکاران حرفه ای در رشته های تنیس، فوتبال و اتومبیل رانی در اروپا و امریکای لاتین و ورزشکاران امریکایی از درآمد سر شاری برخوردارند، ورزشکاران رشته های دیگر ورزش مانند شمشیربازی، وزنه برداری، کشتی، ژیمناستیک و قایقرانی بویژه در کشورهای رشد نیافته از درآمد اندکی برخوردارند که حتی برای هزینه یک زندگی متوسط کفایت نمی کند، بعنوان مثال مایکل جوردن ستاره بسکتبال امریکا در طول چندین سال فعالیت ورزشی بیش از ۵۰۰ میلیون دلار درآمد داشته است، در حالیکه صدها هزار ورزشکارغیر حرفه ای در سراسر دنیا در آمدی از راه ورزش کسب نمی کنند، در این مورد بجا خواهد بود که خاطره فرزند قهرمان افریقا بیکیلا آبب دونده اتیوپیایی را بمثابه نمونه برجسته ای از ورزشکاران غیر حرفه ای گرامی بداریم. بیکیلا آبب در المپیکهای ۶۰ و۶۴ مسافت ۴۲ کیلومتر را با پای برهنه دوید و دو مدال طلا بر سینه خود نشاند. او که در نوجوانی توان خرید کفش ورزشی را نداشت، تمرینات ورزشی خودرا با پای برهنه آغاز کرده بود و بعدها در اوج قهرمانی نیز با پای برهنه می دوید، زیرا به این امر عادت کرده بود، محبوبیتی که بیکیلا آبب در آن سالها در میان مردم محروم افریقا کسب کرده بود قابل مقایسه با قهرمانان ملیونری مانند مایکل جوردن، آندره آغاسی و ریوالدینو و دیگران نیست. جاذبه درآمدهای سرشار ورزش حرفه ای نتوانست همه ورزشکاران برجسته را بسوی خود جلب کند، تئوبیل استیونس قهرملن سنگین وزن مشت زنی کوبا که در ۳ المپیک ۷۲و۷۶و۸۰سه مدال طلا گسب کرده بود پیشنهاد برگزار کنندگان مشت زنی خرفه ای را نپذیرف واکنون در کشور خود مربی است در ایران نیز تفاوت فاحشی بین درآمد ورزش فوتبال ودیگر ورزشها وجوددارد، فوتبالستها در سالیان اخیر از درآمد سرشاری برخوردارند در حالیکه ورزشکاران دیگر رشته ها درآمد چندانی ندارند، ابوطالب طالبی و نبی سروری دو کشتی گیری که دارای مدالهای جهانی بودند در اوج فقر و تنگدستی درگذشتند، یا مجید مرادی دارنده مدال برنز جهانی در رشته کشتی در شهر دزفول به سمبوسه فروشی استغال دارد، سرنوشت ایرج خدری بلند قدترین بازیکن سابق تیم ملی بسکتبال ایران از همه اندوه بار تر است. ایرج خدری پس از باز نشستگی از ورزش در میدان امام حسین تهران بە دستفروشی اشتغال داشت. ایرج خود و همسرش از بیماری رنج می بردند و درآمد اندک ایرج کفاف هزینه های درمان خود و همسرش را نداشت. ایرج هفته پبش درگذشت، و همسر بیمار و دو کودک خردسالش را تنها گذاشت. ورزشکاران وظیفه مند و مسئولند در برابر بی تفاوتی سازمان ورزش نسبت به سرنوشت ورزشکاران، خود با ایجاد خندوقهای تعاونی بە یاری ورزشکاران نیازمند بشتابند.
ورزش حرفهای از نظر جذب تماشاگران وتوجه افکار عمومی به موفقیتهای درخشانی نلیل آمده است، اما پیامدها و نتایجی را ببار آورده است که با اهداف بنیان گزاران المپیک نوین مغایرت دارد، زیرا هدف بنیان گزاران المپیک افزون بر تفویت جسم، ایجاد دوستی و صلح بین ملتها بود، نه ایجاد باشگاههایی که فقط به سود می اندیشند، و ورزشکاران را مانند کالا رد و بدل می کنند.
ج: ورزش و سیاست
رژیمها بویژه رژیمهای غیر مردمی و دیکتاتوری برای مشروعیت بخشیدن به حاکمیت خود و کسب محبوبیت در میان توده های مردم از علاقه مردم به ورزش سوءاستفاده می کنند. در جام جهانی فوتبال که در سال ۱۹۷۸ که در آرژانتین برگزار گردید، خورگه ویدلا رهبر کودتاچیان و قاتل هزاران مبارز آرژانتینی، در سخنرانی مراسم افتتاحیه به مدح حکومت جنایتکار خود پرداحت وتثبیت حاکمیت دیکتاتوری خود را به جهانیان اعلام کرد. شیخهای مرتجع حاکم بر قطر که بر دریایی از نفت تسلط دارند با برگزاری مسابقات مهم در سطح جهان وایجاد استادیومهای باشکوه و مدرن تلاش می کنند تا از حود چهره ای مدرن به افکار عمومی عرضه کنند، در حالیکه دها نفر از کارگران هندی و پاکستانی در حین ساختن استادیومها جان خود را از دست داده اند.
سیمای آینده ورزش
ورزش اکنون به یک پدیده فراگیر جهانی تبدیل شده است، و با اتکای میلیاردها انسان که هر روز با اشتیاق رویدادهای ورزشی را پیگیری می کنند، می تواند یکی از پایه های اساسی جامعه ای سالم بویژه برای نسل جوان و مصون ماندن از کجرویهای اجتماعی باشد، و همچنین می تواند نقش برجسته ای در ایجاد صلح و دوستی بین ملتها ایفا کند. چه با شکوه بود آنگاه که کشور چین پرجمعیت ترین کشور جهان در اواخر دهه ۶۰ با دیپلماسی پینگ پونگ ورود خودرا به عرصه روابط بین المللی آغاز کرد. اما عواملی در ورزش در حال تکوین اند که اثرات منفی انها همواره افزونتر می شود. برخی از این عوامل عبارتند از:
-بروز خشونت در ورزشگاهها
ـ اختلاف همه جانبه بین ورزشهای حرفه ای و غیرحرفه ای
ـ عدم امکانات ورزشی در کشورهای رشد نایافته
ـ عملکرد تبعیض آمیز رسانه های گروهی در بازتاب رویدادهای ورزشی در رشته های گوناگون
ـ شیوه قهرمان پروری بجای گسترش ورزش
ـ استفاده از داروهای نیروزا در رقابتهای ورزشی
با توجه به عوامل آسیب رسان یاد شده، ایجاد تغییرات سازنده ای در ورزش ضروری بنظر می رسد. نقش عمده را در این دگرگونی مسئولین ورزش در سطح جهان و رسانه های گروهی برعهده دارند که بجای ایجاد فضای احساسات برانگیز و جنجال آفرین در ورزشگاهها، به آموزش و هدایت ورزشکاران و ورزشدوستان بپردازند تا بتوان مسابقات ورزشی را در فضایی سالم و باشکوه عرضه کرد. مسئولان نیز باید هدف اصلی خود را اشاعه و گسترش ورزش قراردهند، و از افراط در در قهرمان پروری بپرهیزند، و با شدت با استفاده از مواد نیرو زا مبارزه کنند. اگر تغییراتی در جهت باز سازی و سالم سازی ورزش صورت گیرد، آنگاه می توان آینده ای روشن را برای ورزش ترسیم کرد که می تواند نقش برجسته ای را در بهبود روابط بین انسانها و ملتها ایفا کند، و یکی از پشتوانه های صلح جهانی باشد، آنگاه می توان آرزوهای پیر دوکوبرتن را تحقق یافته تلقی کرد.
