ماە دسامبر سال ۲۰۱۱ دولت آمریکا آخرین نیروهای خود را از عراق خارج کرد، و بدین ترتیب بە شیوەای رسمی بە بیش از نە سال حضور نیروهای نظامی خود در کشور عراق خاتمە داد. بی گمان خروج این نیروها از عراق می تواند رویداد مهم و نقطە عطفی در تاریخ این کشور همسایە بعد از حادثە تروریستی یازە سپتمابر ۲۰۰۱ باشد. اشغال عراق توسط آمریکا و و سرنگونی رژیم بعثی صدام حسین از پیامدهای این حضور بودند، اما در همان حال کشتە شدن دهها هزار شهروند عراقی، ویران شدن بنیانهای اقتصادی این کشور و عدم امنیت اجتماعی از دیگر پیامدهای ناگوار این دخالت غیرقانونی بودە و هستند.
اما فراتر از این مسائل، آنچە کە پیش از هر چیز دیگر ذهن مردم این کشور و نیز ذهن افراد علاقمند بە مسائل سیاسی در خاورمیانە را بخود مشغول کردە است، آیندە عراق بعد از از این خروج تاریخی می باشد. اینکە شرایط در این کشور چگونە خواهد شد و چگونە این کشور خواهد توانست بر مشکلات عدیدە خود در زمینە مسائل امنیتی، اقتصادی و سیاسی فائق آید، سئوال بسیار بزرگیست کە یافتن جواب آن آسان نیست.
بطور خلاصە می توان مسائل و مشکلات پیش روی این کشور را بە موارد زیر خلاصە کرد:
ـ بحران سیاسی. دولت عراق هنوز از اتحاد و همکاری لازم مابین نیروهای سیاسی تشکیل دهندە خود بهرەمند نیست. امری کە بر پیشبرد کارها و امور تاثیرات منفی بسیاری گذاشتە است. از آخرین موارد این عدم همکاری لازم می توان از عدم حضور جناح العراقیە در پارلمان سخن گفت، و یا از فراری شدن طارق هاشمی بە منطقە کردستان در پی خواست دستگیری وی توسط دولت این کشور کە حاکی از وجود مشکلات بسیار جدی سیاسی ـ دولتی در عراق دارد.
ـ عدم امنیت اجتماعی و ملی. علیرغم اینکە عراق در سالهای اخیر نسبت بە قبل شاهد حملات مرگبار تروریستی کمتری بودە است، اما کماکان در معرض ترورها و انفجارهای روزمرە قرار دارد. امری کە شیرازە اجتماعی این کشور را از هم پاشیدە کە علاوە بر ایجاد تغییرات در بافت دموگرافیک این کشور بسیاری را نیز ناچار بە جلای وطن کردە است. آمارها می گویند کە چهار میلیون از شهروندان این کشور بە کشورهای دیگر از جملو سوریە پناهندە شدەاند. نفرت، عدم فضای اعتماد و نبود مناسبات مناسب میان بزرگترین گروههای مذهبی این کشور (شیعیان و سنی ها) و نیز تلاش در جینوساید کردن اقلیتهای مذهبی از جملە پیامدهای چنین شرایطی هستند.
ـ مسئلە کردها. کردها با حضور در پارلمان سراسری عراق و نیز در دست داشتن پست ریاست جمهوری، امکان حضور در قدرت مرکزی را دارند. اما هنوز مسائل عدیدەای هستند کە لاینحل باقی ماندەاند. عدم اجرای اصل صد و چهل قانون اساسی (رفراندوم در مورد شهر کرکوک)، انتقال بخشهایی از خاک کردستان بە استانهای دیالە و منطقە تکریت، و نیز عدم توافق بنیادی با دولت مرکزی در مورد چگونگی استخراج و صدور نفت در منطقە کردستان، از جملە مواردی مهمی هستند کە پایە تعارضات حکومت اقلیم کردستان را با حکومت مرکزی تشکیل می دهند. امری کە در صورت ادامە خود می توانند بر مناسبات این منطقە با دولت مرکزی در آیندە تاثیر قاطع بگذارند، و روند رویدادها را بە مسیر دیگری بکشانند.
ـ ضعف دفاع ملی. هوشیار زیباری وزیر خارجە عراق اخیرا در مصاحبەای گفت کە عراق بعد از خروج آمریکائیها قادر بە حفظ امنیت داخلی خود است (معلوم نیست با توجە بە فاکتهای موجود منظور و تعریف وی از امنیت داخلی چیست)، اما هنوز در زمینە دفاع خارجی و ملی از ظرفیت مناسبی برخوردار نیست. بنابراین از ضرورت یک معاهدە منطقەای کە عراق نیز می تواند جزئی از آن باشد، سخن گفت. کە این امر نیز با توجە بە تعارضات شدید منافع سیاسی در منطقە می تواند هم نشانگر کار شاقی چە در تمهیدات و چە در نتایج آن باشد، و هم می تواند همزمان باعث بروز تشنجات دیگری در منطقە شود.
ـ دخالت همسایەها. عراق بعد از حضور آمریکائیها و سرنگونی صدام حسین بە کشوری مستعد برای رقابت جدی میان کشورهای همسایە آن تبدیل شدە است. ایران، عربستان و ترکیە از جملە قدرتهای منطقەی هستند کە منافع سیاسی خاص خود و علاقمندیهای ژئوپولیتیک خود را در آن جستجو می کنند. این فاکتور در کنار فاکتورهای مطرح شدە دیگر، شرایط سیاسی این کشور را بیش از آنچە کە هست پیچیدەتر کردە است. تلاش برای تمرین ارادە ملی و مستقل بودن، کار و طمع سیاسی دشواری است کە بە نظر می رسد تا سالهای آیندە نیز این کشور را در راستای تحقق آن در تنگناهای عدیدەای قرار خواهد داد.
اما فراتر از تمامی مسائل مطرح شدە، این کشور چە خوب چە بد بعد از اشغال خود در شرایط نوینی قرار گرفتە است، و خروج آمریکائیها علیرغم شرایط دشوار کنونی می تواند رویداد مثبتی باشد در جهت احقاق استقلال ملی، بازگشت حس اعتماد بە خود و زدودن حساسیتها نسبت بە حضور نیروهای خارجی در میان مردم این کشور.
آمریکائیها اعلام کردەاند کە خروج بە معنای تنها گذاشتن این کشور نخواهد بود، طالبانی رئیس جمهور، از امید بە آیندە و تثبیت دمکراسی در این کشور خستە و تن آلودە بە خون سخن گفت، و مردم این کشور نیز طبعا بە امنیت و شرایط سیاسی ـ اجتماعی بهتری می اندیشند، و کشورهای مخالف حضور آمریکا در عراق نیز از خروج این کشور خشنود هستند. ظاهرا تمام شرایط باید منطقا وضعیت موجود را بە آیندەای بهتر رهنمون شود. امری کە هنوز با موانع جدی و عدیدەای روبروست.
اما شاید دشوارترین مانع عراق در مسیر گام برداشتن برای آیندەای بهتر، قطب بندی شدن جامعە بر اساس خواستهای مذهبی، طایفی و اتنیکی است. تفکر بر اساس حقوق شهروندی در این کشور بە حاشیە راندە شدە و بر این مبنا اشتراکات از صحنە رخت بربستەاند. طرح و یا برگشت این خواست یعنی خواست شهروندی، عنصر اساسی در فایق آمدن بر مشکلات این کشور و بنیاد نهادن عراق مدرن است.
