در زمینه یکی از مطرح ترین موضوعات دهه های اخیر، اواسط سال ۲۰۰۴ کتاب “جهانی شدن در خدمت شهروندان“ تالیف آقای دکتر ناصر گیلانی، اقتصاددان و محقق ایرانی، عضو هیئت اقتصادی و اجتماعی فرانسه و مدرس دانشگاههای فرانسه، توسط
Les Editions de L’Atelier/VO Editions/ SA La Vie Ouvrière/263, rue de Paris/ 93516 Montreuil Cedex
انتشار یافت و مورد توجه گسترده محافل علمی و اجتماعی قرار گرفت. یکی از دانشگاه های پاریس از مولف کتاب برای تدریس همین کتاب دعوت بعمل آورد و اکنون کلاس تشکیل شده با حضور حدود ۴۰۰ دانشجو یکی از بزرگترین کلاسهای این دانشگاه است. ترجمه پیشگفتار نویسنده و همچنین معرفی کوتاهی که از طرف ناشر بر کتاب نوشته شده، برای آشنائی خوانندگان تقدیم می شود.
احمد فرهادی
معرفی:
امروزه، واژه جهانی شدن در همه جا به کار میرود. سیاستمداران و مدیران ارشد کمپانی ها برای توجیه سسیاست های خود، که غالبا با مخالفت مردم روبرومیشوند، مدام به این مفهوم اشاره می کنند. این نکته در مورد جنبش های متعددی که با جهانی شدن به مفهوم عام، و بخصوص با شکل لیبرالی آن، مبارزه می کنند نیز صادق است.
اما آیا معنای این واژه روشن است؟ براستی نیروهای محرک این جهانی شدن کدامند؟ وزن شرکت های چند ملیتی و مسئولیت دولتها در این روند چیست؟ سازمان جهانی تجارت ، صندوق بین المللی پول، بانک جهانی … چه عملکردی دارند؟ گردش سرمایه ها در سطح جهان، انتقال کارخانجات و فعالیت های اقتصادی به کشورهای دیگر، تمرکز سرمایه … به نفع چه کسانی تمام می شود؟ سلطه ایالات متحده آمریکا را چگونه می توان توضیح داد؟ نتایج رشد جمعیت و مهاجرت در سطح جهان چیست؟ آیا نمیتوان برای ساختمان جهانی شدن مبتنی بر معیارهای گسترده تری از بازار و حداکثر سودآوری تلاش کرد؟
برپایه سالها کار، تحقیق، تبادل افکار و دیالوگ با محققین، آکادمیسین ها، سیاستمداران و فعالین اتحادیه ها در فرانسه و کشورهای دیگر، نویسنده با زبانی ساده در صدد پاسخ دادن به این سئوالها برآمده است. او مکانیسم ها را با نمونه ها و بررسی های موردی فراوان شرح میدهد. این کتاب می کوشد به شهروندان کمک کند تا با درک این مفاهیم در بنا نهادن جهانی شدنی مبتنی بر همکاری و همبستگی، و نه بر پایه جنگ اقتصادی پایان ناپذیرشرکت جویند.
ناصر منصوری گیلانی (Nasser Mansouri-Guilani ) دارای درجه دکترای اقتصاد و عضو هیئت اقتصادی و اجتماعی فرانسه است. از کتابهای نامدار او “اقتصاد فرانسه در ۱۰مبحث“ ( Editions de l’Atelier, 1999 ) و “پشت اقتصاد جدید چه پنهان است“ (VO Editions, 2001) را میتوان نامبرد.
(ناشر)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پیشگفتار کتاب
“ عالیجنابان، آقایان، اعضا و مسئولان اروپا،
“ با خرسندی افتخارآمیز و اعتمادی گسترده این نامه را به شما مینویسیم تا فشارهای سفرمان و رنجهائی را که ما کودکان آفریقا تحمل میکنیم به شما بگوئیم … حرف ما ناشی از علاقه ما به قاره زیبای شماست … ما برای بدست آوردن همبستگی و مهربانی شما تلاش میکنیم، ما خواستار کمک شما به آفریقا هستیم. ما را کمک کنید، ما زجر زیادی در آفریقا میکشیم، ما را کمک کنید، ما مسائل و کمبودهای زیادی در زمینه حقوق کودکان داریم. ما مشکلات داریم، ما جنگ، بیماری، مشکلات غذائی و … داریم. در رابطه با حقوق کودکان (…) ما مدرسه داریم اما تعلیم و تربیتی در کار نیست جز در مدارس خصوصی که معلمان خوب دارند. برای رفتن به این مدارس مبالغ زیادی پول لازم داریم، و والدین ما فقیرند… ما خودمان را قربانی میکنیم و روی زندگیمان ریسک میکنیم، به این دلیل که بسیار زیاد در آفریقا رنج میبریم و به این دلیل که نیازمند مبارزه شما برعلیه فقر و برای پایان دادن به جنگ در آفریقا هستیم. ما میخواهیم تحصیل کنیم و ازشما خواهش میکنیم کاری کنید تا ما بتوانیم در آفریقا تحصیل کنیم … و فراموش نکنید که ما پیش شما در باره ضعف قدرتمان در آفریقا شکوه میکنیم … “
این نامه همراه جسد دو نوجوان یافته شد که سال ۱۹۹۹ از سرمای شدید در شرایط غیرطبیعی (در ارتفاع ۱۰۰۰۰ متری و حرارت منهای ۵۰ درجه، در حالی که در قسمت چرخهای فرود هواپیمائی به مقصد بلژیک پنهان شده بودند) جان سپردند. مطالعه این نامه غم انگیز نمی تواند هیچ روح بشری را بی تفاوت بگذارد. این نامه بدون شک یکی از بهترین بیانگران تناقض این جهان است: هیچگاه بشریت چنین ابزارهای ارتباطی در اختیار نداشته است و با این حاال هیچگاه جوامع ما این چنین دور از فهم مسائل یکدیگر نبوده اند؛ هیچگاه بشریت اینهمه ثروت تولید نکرده است اما هنوز فقر و بیعدالتی همچنان وجود دارند.
این تناقضات به نبود تفاهم و عدم توافق دامن میزنند و صلح و امنیت جهان را به خطر میاندازند. این کتاب میکوشد دلایل این تناقضات را شرح دهد و از دیدگاهی فراتر از اقتصاد واژه جهانی شدن را، که مضمونی ایدئولوژیک و سیاسی دارد، تعریف کند و از ورای تعریف به توضیح روندهای متفاوت بپردازد.
این کتاب با تفکر رایج در مورد جهانی شدن در تقابل است و ایده های زیرین را بسط می دهد:
(۱) جهانی شدن جاری پویشی تاریخی است که از توسعه نظام سرمایه داری در متن تغییرات بسیار شدید تکنولوژیکی نشات میگیرد. وجه مشخصه پویش عبارت است از در رقابت قرار دادن سیستم های اجتماعی–سیاسی، همگانی شدن معیارهای سوددهی در سطح جهان و انباشت سرمایه مالی به میزانی بی سابقه.
از این رو این جهانی شدن برای اکثریت بزرگ مردم جهان مایه رنج ، فقر، بیعدالتی، ناامنی، عدم امنیت اجتماعی … است.
اما جهانی شدن سرنوشت تغییرناپذیری نیست بل که محصول فعالیت هدفمند بشری است و بنابراین محتوای آن میتواند تغییر پذیرد. به سخن دیگر، دستیابی به جهانی شدنی آلترناتیو در برابر جهانی شدن کاپیتالیستی و لیبرال ممکن است. برای اکثریت عظیم جمعیت جهان، مسئله عبارت است از این که بقول برنده جایزه اقتصادی نوبل، آمارتیا سن، « جهانی شدن را هرچه انسانی تر کرد» و از فرصتهای ارائه شده توسط شرایط پیشرفته اقتصادی برای ساختن تمدنی نوین مبتنی بر صلح، امنیت، همبستگی و برادری مردم بهره گرفت.
(۲) جهانی شدن لیبرال نیروهای محرک خود را دارد. این نیروها عبارتند از شرکت های چندملیتی، دولتها و سازمانهای بین المللی. از میان برداشتن مقررات و قوانین حافظ منافع کارگران، عمومی کردن رقابت، خصوصی سازی – این دگم اقتصادی لیبرالیسم – ابتکارات دولت ها را بنفع شرکت های چند ملیتی کاهش میدهد. با اینهمه، جهانی شدن بمعنای پایان دولت – ملت نیست. بویژه شرکت های چندملیتی، که نیروهای محرک و آکتورهای اصلی جهانی شدن لیبرالی هستند، پایگاه ملی خود را حفظ میکنند. به بیان دیگر، زیر کنترل در آوردن این شرکت ها و ایجاد آلترناتیو ممکن است؛ برای انجام آن، ما باید در سطوح مختلف عمل کنیم.
(۳) برخلاف آن چه که تصمیم گیران سیاسی و مدیران ارشد کمپانیها می گویند، اتحادیه اروپا، و در درون آن فرانسه، قربانیان گلوبالیسم نیستند بل که فعالانه در این روند شرکت می کنند. انتخابهای اقتصادی و اجتماعی حکومتها، همانند معیارهای مدیریتی کمپانیها، جامعه را در راستای خواستها و نیازهای جهانی شدن لیبرالی آرایش میکندد. مبارزه علیه بیکاری، ناامنی، بیعدالتی، علیه سمت گیری لیبرالی، در سطح فرانسه و اروپا و همچنین برای بدست آورن حق ساختمان یک ” جامعه اروپا “ی مبتنی بر همبستگی با همدیگر، راهی است برای مبارزه علیه گلوبالیزاسیون لیبرالی.
(۴) برخلاف ظاهر قضیه، جهان به دو بلوک متجانس شمال و جنوب، کشورهای غنی و فقیر، کشورهای پیشرفته و عقب مانده تقسیم نشده است. این مضامین پیچیدگی پدیده های امروزی را تبیین نمیکنند. برخلاف آن چه که لیبرالها می گویند، عمومی شدن رقابت به نفع همه تمام نمی شود. جهانی شدن لیبرالی برندگان و بازندگان خود را در کشورهای شمال و جنوب دارد. در کشورهای شمال عموما کارگران، بویژه کم تخصص ها، در میان بازندگان قرار دارند. به این دلیل به نفع کارگران است که در سراسر جهان علیه شرکتهای چندملیتی، که تولید را در مقیاس جهانی در راستای اهدافشان و سودآوری سازمان میدهند، مبارزه کنند. پدید آمدن علایق مشترک در سطح جهان، پایه ای قوی برای مبارزه علیه جهانی شدن لیبرالی و ایجاد اشتغال کامل همبسته برای همه مردم در تمام پهنه گیتی و نه برای اقلیتی از مردم جهان می آفریند.
(۵) جهانی شدن نیاز به برخورد به شیوه ای سیتماتیک با مسائل متعددی را پیش میکشد، مسائلی مانند مبارزه علیه فقر و بیعدالتی یا حفظ محیط زیست، که در کلیت خود به تمام جهان مربوط میشوند. برخورد فردی و خصوصی، همچنین عمومی کردن قوانین بازار قادر به پاسخ دادن به این مسائل نیستند. برعکس، آنها منابع اختلاف و تضاد هستند. ساختن آلترناتیوی در برابر جهانی شدن لیبرالی نیاز به یک چشم انداز بلند مدت برپایه همبستگی بین مردم و بین نسلها دارد. این امر یک عمل جمعی و قواعد نوین در روابط بین المللی را ضرور میسازد. به این منظور باید لیبرالیسم اقتصادی را کنار نهاد و نهادهائی را که از جنگ جهانی دوم سرچشمه میگیرند دگرگون کرد.
این ایده ها در پنج بخش کتاب گسترش داده شده اند. هر بخش شامل دو فصل است. مخاطب این کتاب کسانی هستند که لزوما با اصطلاحات اقتصادی آشنائی ندارند. کتاب یک دید آموزشی (پداگوژیکی) دارد. برای کمک به خواننده، جای خاصی به توضیح مفاهیم تکنیکی اختصاص داده شده است. توضیحات مفصل با مثالهای مشخص در پایان هرفصل بیان شده اند. یادآوری این نکته خالی از فایده نیست که علیرغم کوشش نویسنده برای توضیح مطالب به بیانی ساده، طبیعت موضوعات اختصاص وقت بیشتری را برای خواندن آن ایجاب میکند تا مثلا برای مطالعه یک رمان.
ناصر گیلانی
