پیش درآمد
معامله گران انرژی که احتمال توافق هسته ای احیا شده بین ایران و قدرت های جهانی را نظاره می کنند، ممکن است نتیجه بهتری بگیرند اگر نگاه خود را به سوی پکن برگردانند. این نتیجه گیری توسط تحلیلگران امنیتی با استفاده از نظریه بازی برای پیش بینی حرکت های بعدی طرفین در مذاکرات برجام است. نظریه بازی یک چارچوب نظری برای تصور موقعیت های اجتماعی در میان بازیکنان رقیب است. از برخی جهات، نظریه بازی علم تبیین استراتژی، یا حداقل تصمیم گیری بهینه بازیگران مستقل و رقیب در یک محیط استراتژیک را بدست میدهد. فون نیومان و مورگنسترن در دهه ۴۰ میلادی در این باره نظریاتی را عرضه کردند، اما بسیاری جان نش ریاضیدان آمریکایی را واضع توسعه نوین این تئوری می شناسند.
تمرکز نظریه بازی بر این است که مکانیزم موجود به عنوان مدلی از یک وضعیت تعاملی در میان بازیکنان عمل می کند. مساله کلیدی در نظریه بازی این است که اولا همه بازیگران تفکرات منطقی در باره نتیجه بازی دارند و تصمیماتشان بر اساس منطق و منافع رد و بدل شده است و در نتیجه مانند بازی شطرنج حرکت یک بازیکن به استراتژی اجرا شده توسط بازیکن دیگر وابسته است.
تئوری بازی یک رویکرد ریاضی به تصمیم گیری است که برای پیش بینی نتایج با بازیگران متعدد به کار می رود که هریک به دنبال تامین منافع مستقل خود هستند. متخصصین علوم سیاسی مدت هاست که از این شیوه برای مذاکرات بین المللی استفاده میکنند. روش های توسعه یافته تئوری بازی توسط برندگان جایزه نوبل مانند جان نش به طور معمول برنامه ریزان هسته ای را در مورد خطر آگاه می کنند، در حالی که مقامات نظامی آن را در شبیه سازی هایی گنجانده اند تا قدرت رویکردهای عملی و عکس العملی خود را در میدان جنگ آزمایش کنند.
بازی هویت، ترجیحات و استراتژی های موجود بازیکنان و چگونگی تأثیر این استراتژی ها بر نتیجه را شناسایی می کند. بسته به مدل، الزامات و یا پیش فرض های مختلف دیگر نیز ممکن است لازم باشد. نظریه بازی کاربردهای گسترده ای دارد که شامل روانشناسی، زیست شناسی تکاملی، جنگ، سیاست، اقتصاد، و کسب و کار می شود. با وجود پیشرفت های بسیاری که دارد، نظریه بازی هنوز یک علم جوان و در حال توسعه است.
انرژی و بازی برجام
زمستان دیگری در راه است و امسال برخلاف سال قبل که با کاهش تولیدات صنعتی بدلیل بیماری فراگیر و پاندمی کوید نیاز به فراورده های نفتی چندان رشد نکرد، میتوان پیش بینی کرد که جهان با رشد قیمت ها تا حد ۸۰-۸۵ دلار برای یک بشکه نفت برنت بالا خواهد رفت. محاسبه اینکه آیا آمریکا و ایران با پیوستن مجدد به توافق سال ۲۰۱۵ معروف به برجام JCPOA، که تحقیقات و عملیات اتمی ایران را در ازای برداشتن تحریم ها محدود می کند، موافقت خواهند کرد یا نه کلیدی برای بازارهای نفتی است که با کاهش عرضه جهانی مواجه هستند. مذاکرات اتمی از زمان انتخاب ابراهیم رییسی به ریاست جمهوری ایران در ماه ژوئن منجمد شده است، اما تلاش ها در این هفته برای پیدا کردن راهی برای بازگشت به میز مذاکره از سر گرفته شد.
با توجه به مشاوران سیاست با استفاده از مدل سازی های عددی برای ارزیابی نتایج احتمالی موفقیت یا شکست در مذاکرات به طور فزاینده ای به تحولات در شرق آسیا وابسته است. با رفتن به دور هفتم، موضع چین کلیدی خواهد بود. سوال اصلی انست که آیا چین باید در تحت فشار قرار دادن ایران به آمریکا کمک کند تا آن کشور مجبور باشد به معامله برجام بازگردد، یا بازار عظیمی برای نفت خود به ایران ارائه دهد و ان کشور را از محاصره تحریم خارج کند.
امیلیا خوزه پنیا رویز، مشاور سیاست اسپانیا که به طور گسترده ای در مورد چگونگی افزایش قدرت مذاکره ایران به دلیل ذخایر انرژی خود نوشته است، گوید: «ایران به طور فزاینده ای به سمت شرق می چرخد.» و «عاملی برای شکستن بن بست مذاکرات و تکامل بازی به سطح بالاتر مورد نیاز است.» پنیا رویز می گوید ایرانی ها فعالانه چین را به عنوان «مسیر اصلی فرار اقتصادی» خود از تحریم های آمریکا دنبال می کنند. این باعث می شود که سرنوشت معامله با ایران وابسته به چین بماند و اینکه آیا واشنگتن قادر است چین را در اردوگاه خود در مورد ایران قرار دهد یا نه.
در حالی که پکن تا حد زیادی تحریم های سازمان ملل متحد را پیش از توافق سال ۲۰۱۵ به رسمیت شناخت، چین با مجازات های یک جانبه آمریکا مخالف بوده و خواستار لغو آن ها شده است. با این وجود، شرکت های چینی تا حد زیادی کار در ایران را کاهش داده اند تا با تحریم های ثانویه از تحریم شدن از سیستم مالی جهانی جلوگیری کنند.
پیچیدگی مذاکرات ایران که بریتانیا، چین، روسیه و اتحادیه اروپا را نیز درگیر می کند، به معنای مدل سازی حرکت های مطلوب چشم اندازی دلهره آور را تصویر می کند، با انتخاب هایی که هر بازیکن تحت تأثیر آنچه تئوریست های بازی آن را اطلاعات نامتقارن می نامند ـ آگاهی ناقص موجود در مورد وضعیت و انگیزه های بازیکنان دیگر.
اریکا سیمپسون، تئوریست بازی و پژوهشگر سابق سازمان پیمان آتلانتیک شمالی می گوید: «رهبری ایران ممکن است خود را درحال انجام یک بازی دیپلماتیک بزرگتر در لبه پرتگاه تصور کند، با بسیاری از بازیکنان بالقوه که می توانند با ایران همکاری نمایند و یا از میدان فرار کنند.» “رهبران ایالات متحده اما از سوی دیگر فرض می کنند که این یک درگیری محدود به دو بازیکن با ریسک بالا است.” برای یک ناظر آشنا به تئوری بازی عدم دیدن بازیگران دیگر و یا انتظار غیر واقع از بازیگران دیگر هر دو اشتباهاتی مرگبار است.
قدرتگاه اوراسیا؟
در همین حال ایران با ذخایر گاز شماره ۲ جهان و منابع نفت شماره ۴ در جهان به دنبال نزدیکی عمیق تر با پکن و مسکو برای کمک به جایگزینی تجارت تحریم شده با اقتصادهای غربی است. ماه گذشته تهران به سازمان همکاری شانگهای پیوست که یک اتحاد اقتصادی ـ امنیتی به رهبری چین و روسیه در سراسر آسیای مرکزی است.
[i]
ایران و چین وارد یک معامله تجاری ۲۵ ساله نیز شده اند که به طور بالقوه میلیاردها دلار ارزش دارد، هر چند جزئیات آن فاش نشده است و تا بالفعل شدن قرار داد فاصله زیاد دارد. از سوی دیگر دولت ایران برای پایان دادن به دهه ها خصومت با رقیب اصلی منطقه ای خود عربستان سعودی درگیر گفتگو است.
کشورهای عضو شانگهای همراه با ایران اکنون ۴۶ درصد کل ذخیره گاز جهان و ۲۱ درصد از منابع نفتی جهان را در کنترل خود دارند. (منبع: داده های آژانس اطلاعات انرژی ایالات متحده) در حالی که چین بارها گفته است که احیای معامله با ایران برای حفظ رژیم عدم تکثیر هسته ای ضروری است، اما وسوسه خرید ارزان نفت ایران می تواند از نگرانی آنکه تهران ممکن است مخفیانه سلاح هسته ای را توسعه دهد، بیشتر باشد. چهار قدرت از نه قدرت هسته ای جهان عضو سازمان همکاری شانگهای هستند که دو قدرت آن ها ـ هند و پاکستان ـ خارج از پیمان عدم گسترش سلاح های هسته ای بوده اند.
مذاکره کنندگان آمریکائی اذعان کرده اند که برای زنده کردن توافق اتمی به حمایت پکن نیاز دارند. راب مالی مذاکره کننده آمریکایی در مصاحبه ای با بلومبرگ در ماه جاری در مورد چین و روسیه گفت: البته ما دیدگاه های متفاوتی با آنها داریم، “اما آنها هم چنین از ایران خواسته اند که دوباره به میز بیاید و موضع واقع بینانه ای بگیرد.”
ژائو لیجیان، سخنگوی وزارت امور خارجه چین روز پنجشنبه گفت ایران «خواسته های معقولی» دارد و خواستار پایان دادن به کمپین فشار حداکثری آمریکا علیه اقتصاد ایران شد. در همین حال رابرت مالی روز جمعه اعلام کرد برای بحث در باره توافق اتمی میان بازیکنان منطقه ای تور خاورمیانه ای خود را آغاز می کند.
سیمپسون با اشاره به ایران و آمریکا گفت: «هیچ یک از دو طرف تفکر روشنفکرانه ای را نشان نمی دهند.» سیمپسون با اشاره به ایران و آمریکا گفت: «آنها موفق به دیدن یک سری حرکت های ناشی از همکاری درازمدت و جسورانه نمی شوند که می تواند منافع مشترکی برای هر دو داشته باشد و آنها را از پرتگاه دور کند.»
در این هفته در آمریکا تغییراتی در آزانس اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) اعلام شد حاکی از اینکه سیا بدلیل سیاست های جدید خارجی دولت بایدن توجه بیشتری به چین خواهد داشت. ویلیام برنز مدیر سی آی ای روز پنجشنبه گفت یک اداره کل تحت نام “مرکز ماموریت چین” در داخل آژانس با تمرکز بر چین برقرار می کند که گردهمائی اطلاعاتی را علیه آنچه مقامات ارشد آمریکائی تهدیدی چند لایه از سوی پکن توصیف کرده اند، گسترش و هماهنگ می کند.
[ii]
مرکز ماموریت چین، بخشی از یک چرخش محوری آژانس به سمت چین، افسران موردی را که جاسوسان، تحلیلگران اطلاعاتی، کارشناسان فناوری و دیگر متخصصان را در یک واحد جذب می کنند، گرد هم خواهد آورد. یک مقام ارشد سازمان اطلاعات مرکزی سیا می گوید این سازمان جاسوسی همچنین تعداد بیشتری متخصصین اطلاعاتی به زبان ماندارین را استخدام و آموزش خواهد داد و کارکنان و مامورین چینی را در سراسر جهان مستقر خواهد کرد که نشان دهنده ماهیت جهانی رقابت آمریکا و چین است.
آقای برنز در بیانیه ای اعلام کرد که این مرکز جدید «کار جمعی ما را در مورد مهم ترین تهدید ژئوپلیتیک که در قرن بیست و یکم با آن مواجه هستیم، تقویت خواهد کرد که دولت چین به طور فزاینده یک دشمن است.»
آقای برنز در این کنفرانس مطبوعاتی در حالی که می گوید کره شمالی و ایران هم چنان در اولویت قرار دارند، با این وجود اعلام کرد که قصد دارد مراکز ماموریت جداگانه ای را که به آن ملت ها اختصاص داده شده است از بین ببرد و آنها را به ترتیب به واحدهای منطقه ای اختصاص داده شده به شرق آسیا و شرق نزدیک ادغام نماید. این مقام در توضیح این تغییر گفت که چالش هر دو کشور به بهترین وجه در یک زمینه منطقه ای مورد رسیدگی قرار خواهد گرفت، جایی که همکاری آمریکا با متحدان کلیدی است.
آنچه با این تحولات می توان نتیجه گرفت آنست که آمریکا در واقع بر فشار بر چین پافشاری می کند. این فشار همزمان با کاهش فشار بر ایران و توصیه آمریکا به همسایگان بویژه عربستان سعودی برای ادامه مذاکره با ایران می تواند نشان دهنده این باشد که آمریکا مایل است بار دیگر این امتیاز را به جمهوری اسلامی بدهد تا مشکلات خود را عمقی تر از قبل حل کند. با عنایت به همه این مسائل درک ایران از اینکه چگونه روابط چین و آمریکا توسعه خواهد یافت، به خوبی می تواند بر چگونگی محاسبه حرکت بعدی آنها در مذاکرات برجام تأثیر بگذارد.
