Weizsäcker, k.F.(1912-2007)
فیزیک دان اتمی، میان فلسفه و رسالت صلح.
کارل فریدریش- وایتسکر (۲۰۰۷-۱۹۱۲) میلادی، فیزیک دان هسته ای، فیلسوف، محقق صلح، خدا جو، اخترشناس، نماینده ایده آلیسم فیزیکی،و تئوریسین فیزیک کوانتوم، بعد از شکست فاشیسم در سال ۱۹۴۵، بدلیل شرکت در برنامه اتمی نمودن آلمان، توسط انگلیسی ها دستگیر و یکسال در زندان بسر برد. بعد از آزادی، وی به فلسفه طبیعی وصلح؛ علیه بمب و جنگ و جنگ اتمی، علاقمند و فعال گردید. مورخین سوسیالیست در دانشنامه های خود در باره وی مینویسند: او مدافع کاپیتالیسم و اتحادیه دول امپریالیستی، مخالف جنبش کمونیستی، منتقد جنبش چپ دانشجویی دهه ۱۹۶۸؛ و از مواضع محافظه کاری، مدافع لیبرالیسم اقتصادی و سیاسی است. او فعال و کوشنده جنبش صلح جهانی، علیه تسلیحات اتمی، و علاقمنده به موضوعات سیاسی و اجتماعی زمان خود بود. نام وایتسکر به معنی “گونی های گندم”، از خانواده ای اشرافی و بورژوازی فرهنگی در آلمان بود. در بعضی منابع او را دانشمند و فیلسوف طبیعت شناس مهم قرن ۲۰ نامیده اند؛ که در فیزیک نظری خالق آثار و تئوری های مهم است. پدرش بدلیل شرکت در دولت نازی آلمان و همکاری، مدتی در زندان متفقین بود.
وایتسکر میگفت مکانیک کوانتموم اساس تمام علوم طبیعی و تجربی است. او ادامه دهنده مکانیک کوانتمی از مکتب پوزیویستی شهر کپنهاگ بود. در مکانیک کوانتوم مفهوم احتمال خلاف فیزیک کلاسیک، نقش مهمی دارد. در نظر او: جهان، طبیعت، و کل واقعیات، تشکیل یک وحدت میدهند؛ مانند وحدت: انسان، طبیعت، و خدا؛ که خود را در وحدت علوم یا در وحدت انسان و طبیعت، نیز نشان میدهند. وایتسکر مخالف جدایی میان علوم و طبیعت است چون بقول او؛ این دو به هم نیاز دارند؛ از جمله نیاز علوم به رشته و دانش فلسفه. وی نقش مهمی در تحول فلسفه به سمت علوم و تمایل علوم بسوی فلسفه در قرن ۲۰ داشت. او گرچه خود دارای یک سیستم فلسفی نبود، ولی در تمام عمر با موضوعات و پرسشهای فلسفه طبیعی مشغول بود. وی همیشه میان فیزیک نظری و فلسفه طبیعی در حال پژوهش و کاوش بود. وایتسکر مدعی بود که هسته مرکزی فرهنگ مدرن زمان حال، بر پایه علوم و تکنیک استوار است، و تاکتیک و استراتژی انسان زمان حال باید کوشش در راه تضمین صلح جهانی باشد؛ حتی اگر تضاد منافع و ایدئولوژی و وابستگی های گوناگون قشری و طبقاتی، میان آنها حاکم باشد.
وایتسکر همیشه علاقمند به طرح سئوالات مذهبی و فلسفی بود و میگفت شرایط اساسی هر تجربه ای، ساختار زمان آنست، گذشته واقعیت است، و آینده یک احتمال. او در کنار هابرماس نقش مهمی در جنبش و در تحقیقات صلح در جهان داشت، وی را در دهه ۱۹۷۰ میلادی بدلیل کوشش های نظری و عملی اش برای صلح و علیه تسلیحات اتمی، “پدر فکری آلمان” نامیدند. از جمله پرسشهای ایده آلیستی وی در زندگی این بو که میگفت: آیا میتوان در قوانین فیزیک یک نور الهی را دید؟ یعنی شناخت از طریق علوم تجربی و احساس و تجربه مذهبی مدام کنجکاوی وی را رقم میزدند. آشنایی وایتسکر با کانت و افلاتون از طریق تدریس فلسفه در دانشگاه شروع شد او از این راه با تئوری شناخت هیوم نیز آشنا گردید. وی مدعی بود که: احدیت یا رقم واحد،و حقیقت و نیکی، اساس هستی را تشکیل میدهند. یک هدف مهم وایتسکر تفسیر نظریه کوانتوم بود گرچه او نخست دنبال کشفیات فیزیک هسته ای رفت و میگفت در قرن ۲۰ علم گرایی جای دین خویی را گرفته. و گرچه بت های عقیدتی به لرزه افتاده اند، انسان ولی هنوز جانشین مناسبی برای آن بت ها نیافته. قدمهای تغییر و تحول فلسفه آهسته تر و نامطمئن تر از قدمهای علوم است. از طریق تاریخ طبیعت تاریخ انسان به وجود آمد، و از طریق تاریخ انسان، تفاهم برای نجات طبیعت زاده شد.
وایتسکر میگفت: آینده نگری ایده آل فیزیک کلاسیک، مخالف تجربیات فیزیک کوانتومی است، و منطق دیگر منطق کلاسیک ارسطویی نیست بلکه منطق کوانتومی است. او مدعی بود که در اروپا جوانان دهه ۱۹۶۰ خوشبین بودند، آنها در دهه ۷۰ میلادی خشمگین شدند، در دهه ۸۰ مایوس، شکاک، و نیهلیست گردیدند؛ و گاهی هم خردگریز، عرفانی، مسیحایی میشوند. اشاره میشود که توانایی وایتسکر در ۲ زمینه: فلسفه طبیعی مدرن، و فیزیک نظری است؛ گرچه سوسیالیست ها او را متفکری لیبرال، طرفدار سرمایه داری و اشرافیت فرهنگی بشمار می آورند. در سال ۱۹۸۷ میلادی یعنی ۲ سال پیش از انحلال سوسیالیسم شورایی، دولت آلمان شرقی به وی دکترای افتخاری؛ بدلیل زحماتش در راه صلح جهانی اعطا نمود. وایتسکر قبلا در سال ۱۹۵۸میلادی اعلامیه ۱۸ دانشمند آلمان غربی علیه برنامه اتمی شدن کشورش را منتشر نموده بود. او میگفت جنگ نباید ابزار و بهانه ای برای خدمت به صلح باشد. وی حتی مخالف سوء استفاده از دست آوردهای شناخت علمی بود.او در جوانی از دانش فلسفه طبیعی به علم کیهان شناسی و نجوم رسیده بود. وی فیزیک کلاسیک را در مقابل فیزیک کوانتوم، رابطه گذشته با آینده در علم میدانست.
وایتسکر در فیزیک نجومی در جستجوی منابع انرژی جدید در سیارات دیگر منظومه شمسی بود. او نقش مهمی در تحول فیزیک مدرن و رابطه آن با فلسفه داشت و طبق شعار هومانیست ها میگفت: جنگ دیگر اجازه وجود و انجام نباید داشته باشد، و مسئولیت اخلاقی نیاز به مقوله آزادی دارد. وی مدعی بود که فیزیک واقعی و اصلی فقط فیزیک کوانتوم میتواند باشد. نازی ها به فیزیک اینشتینی مانند اسلامیست ها، فیزیک یهودی و فیزیک غیرآلمانی میگفتند ! هسته مرکزی تفکر او؛ پیش از هر پدیده ای، ادعای تجربه و احساس وحدت و احدیت در هستی و در جهان بود.
از جمله آثار وایتسکر: تصویر جهانی فیزیک، انرژی اتمی و عصر اتم، تاریخ طبیعت، مسئولیت علم در عصر اتم، دور برد علم، خلقت و تشکیل جهان، صلح پایدار، وحدت در طبیعت، تفسیر فلسفی و فیزیک مدرن، موضوعات و بررسیهای سیاست جهانی، هدایت بسوی خطر، تحقیقاتی پیرامون اقتصاد و جامعه و ممانعت از جنگ، تاریخ انسانیت، پیرامون انسان شناسی تاریخی، و فیزیک زمان حال، میباشند. وی در طول ۴۰ سال آثاری نیز در زمینه فیزیک کوانتوم مانند: تصویر جهانی فیزیک، وحدت در طبیعت، ساختار در فیزیک، و زمان و دانش، منتشر نمود. نگرانی برای صلح پایدار را میتوان در آثاری مانند: صلح جهانی بعنوان شرط زندگی،زندگی در عصر تکنیک، بررسی سیاست جهانی، راهنمایی بسوی خطر، مشکل اخلاقی چپ ها و مشکل اخلاقی اخلاق، امید مارکسیسم انقلابی، صلح در خطر، و شاهکار او یعنی کتاب “زمان و دانش” مشاهده کرد. وی در کتاب “صلح در وضعیت خطر”، بعد از پایان جنگ جهانی دوم خواهان یک سازمان برای اداره سیاست جهانی داخلی در راه صلح شد.
از سال ۱۹۳۸ میلادی موضوعات گلوبال، جنگ و صلح، وانرژی در سیارات، مورد توجه وایتسکر قرار گرفتند. او در مخالفت با طرح نظام سوسیالیستی برای حل مشکلات انسان و طبیعت، راه سرمایه داری و امپریالیستی را پیشنهاد میکرد. وی اساس فرهنگ غربی را متکی به افلاتون گرایی میدید و میگفت علم به تنهایی قادر به درک انسانیت نیست. او فیزیک کوانتوم را ادامه شناخت تجربی کانت میدانست و میگفت مکانیک کوانتوم میتواند برای درک مفهوم نسبیت بکار رود، و گرچه علم و تکنیک برای بشر یک رحمت الاهی هستند ولی تبدیل به یک خطر بزرگ برای طبیعت وصلح جهانی شده اند. باید حرص و عطش رشد اقتصادی؛ در میزان خرد و کلان را، به حداقل رساند. انسان باید نسبت به خود و به طبیعت عشق بورزد. از عشق به همنوع گویا سخنی به میان نیست!
منابع:
— die tragweite der wissenschaft, c.f.von weizsaäcker, s. vii- xvii
— philosophen lexikon, erhard lange, s. 928- 933
–metzler philosophen lexikon, norbert retlich, s. 918-921
— grosse denker, alexander ulfig, s. 411-413
