احمق، کودتاچی و بزدل: وقتی رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، و خلیفه حفتر، ژنرال لیبیایی، در سال‌های اخیر درباره یکدیگر صحبت می‌کردند، از کلمات تندی استفاده می‌شد. اردوغان از رقبای حفتر در لیبی حمایت کرد و نیروهای حفتر را وادار کرد تا حمله‌ای به پایتخت، طرابلس، را با پهپادهای جنگی ترکیه دفع کنند.
اما اکنون اوضاع برعکس شده است. ابراهیم کالین، رئیس اطلاعات اردوغان، این هفته برای بررسی یک موضوع حساس از حفتر دیدار کرد. اردوغان امیدوار است که این ژنرال لیبیایی با معاهده‌ای موافقت کند که حاکمیت ترکیه را در مدیترانه شرقی به طور قابل توجهی گسترش دهد. اختلاف جدیدی با اتحادیه اروپا در شرف وقوع است.
در کشور لیبی که از زمان مرگ معمر قذافی، دیکتاتور سابق، در سال ۲۰۱۱ فاقد دولت مرکزی بوده است، دولت به رسمیت شناخته شده بین‌المللی در طرابلس، غرب لیبی، و پارلمان شرقی لیبی به رهبری حفتر در طبرق، رو در روی هم قرار گرفته‌اند. چندین بازیگر بین‌المللی برای نفوذ در این کشور رقابت می‌کنند. ترکیه یکی از آنهاست.
ترکیه می‌خواهد کنترل گاز طبیعی را در دست بگیرد
شش سال پیش، اردوغان با رهبری طرابلس پیمانی منعقد کرد که مدیترانه شرقی را بین ترکیه و لیبی تقسیم می‌کرد. این توافقنامه قلمرو ترکیه را تا مجاورت جزیره کرت یونان گسترش می‌داد؛ آب‌های اطراف رودس و سایر جزایر مدیترانه ای یونان نیز توسط ترکیه کنترل می‌شد. بدین ترتیب قبرس و یونان از آب‌های ترکیه یا لیبی جدا می‌شدند. این پیمان یکی از دلایل بحران بین ترکیه و اتحادیه اروپا در مدیترانه شرقی بود، جایی که آنکارا، نیکوزیا و آتن بر سر ذخایر گاز طبیعی اختلاف نظر دارند.
توافقنامه ۲۰۱۹ هنوز اجرا نشده است، زیرا فقط دولت غرب لیبی آن را امضا کرده است، نه رهبری حوزه نفوذ حفتر. اردوغان اکنون می‌خواهد با بهبود روابط با رژیم حفتر، این موضوع را اصلاح کند. رئیس‌جمهور ترکیه به همراه رئیس اطلاعات خود، یک کشتی جنگی را نیز برای یک دیدار دوستانه به شرق لیبی فرستاد. طبق گزارش رسانه‌ها، پارلمان شرق لیبی می‌تواند به زودی در مورد توافقنامه ۲۰۱۹ رأی‌گیری کند.
نباهت تانریوردی از مرکز مطالعات کاربردی ترکیه در موسسه آلمانی امور بین‌الملل و امنیت در برلین * می‌گوید اگر پارلمان این معاهده را تصویب کند، پیروزی بزرگی برای ترکیه خواهد بود. ترکیه تحت استراتژی «ماوی وطن» (سرزمین آبی) خود، بخش‌های بزرگی از دریاهای اژه و مدیترانه را در اختیار دارد و قصد دارد در این آب‌ها به دنبال نفت و گاز باشد.
تانریوردی به روزنامه تاگس اشپیگل گفت: ترکیه می‌خواهد با حفتر به توافق برسد تا دیگر مجبور نباشد فقط به دولت بی‌ثبات طرابلس تکیه کند. ترکیه به ذخایر نفتی لیبی، بزرگترین ذخایر نفتی آفریقا، علاقه‌مند است. این توافقنامه دریایی به ترکیه حق اکتشاف نفت و گاز در سواحل لیبی را می‌دهد.
ترکیه پروژه کابل برق رسانی زیردریای مدیترانه را خنثی خواهد کرد
این فرصت برای اردوغان مساعد است. روسیه، شریک سابق زنرال حفتر، درگیر جنگ اوکراین است. به گفته تانریوردی: بنابراین برای آنکارا فرصتی است تا برای گسترش نفوذ ترکیه در لیبی به شرق این کشوریگان های نظامی خود را مستقر نماید.
سیاست جدید اردوغان در قبال لیبی، سایر کشورهای منطقه را نگران کرده است. یونان، قبرس و مصر در حال برنامه ریزی برای احداث یک کابل برق زیر آب های شرق مدیترانه هستند که آفریقا و اروپا را با دور زدن ترکیه به هم متصل می‌کند. توافق ترکیه و لیبی می‌تواند این پروژه را غیرممکن کند.
قبرس اکنون در نامه‌ای به سازمان ملل متحد، مخالفت خود را با توافق ترکیه و لیبی تکرار کرده است. مصر که از غرب با لیبی هم‌مرز است، طبق گزارش‌های رسانه‌ها، خواستار مداخله ایالات متحده برای جلوگیری از موافقت رژیم حفتر با توافق با اردوغان شده است. یونان مدتی است که تلاش‌های خود را برای جلب حمایت حفتر از خود افزایش داده است.
اتحادیه اروپا از قبل به ترکیه هشدار داده بود
تانریوردی کارشناس، انتظار دارد آتن و نیکوزیا در سطوح مختلف به ابتکار ترکیه پاسخ دهند. این شامل تلاش برای تأثیرگذاری مستقیم بر حفتر و پارلمان شرق لیبی برای جلوگیری از تصویب توافق ترکیه و لیبی می‌شود.
گیورگوس گراپتریتیس، وزیر امور خارجه یونان، در ماه ژوئیه با رهبر نظامی لیبی دیدار کرد که او نیز به نوبه خود درخواست سرمایه‌گذاری یونان در لیبی را مطرح کرد. تانریوردی معتقد است که علاوه بر این، رقبای ترکیه احتمالاً به طور قانونی این توافق را به چالش خواهند کشید و از نهادهای اتحادیه اروپا می‌خواهند که با این پروژه مخالفت کنند.
اتحادیه اروپا اخیراً در اجلاسی در ماه ژوئن به ترکیه هشدار داد که توافق با لیبی، قوانین بین‌المللی و حقوق یونان و قبرس را نقض می‌کند. تانریوردی می‌گوید اگر پارلمان شرق لیبی در طبرق این توافق را تصویب کند، «اتحادیه اروپا مجبور به واکنش خواهد شد». روابط ترکیه و اروپا که اخیراً تا حدودی بهبود یافته بود، می‌تواند به بحران جدیدی دچار شود.
–
*- Nebahat Tanriverdi نباهت تانریوردی از مرکز مطالعات کاربردی ترکیه در موسسه آلمانی امور بین‌الملل و امنیت در برلین.
