۱- ارزیابی کلی شما از امضای توافق‌نامه‌ی ژنو چیست؟
مذاکرات ژنو و سپس توافق حاصل از آن در زمانی انجام شد که ایران با تحریم های شورای امنیت سازمان ملل، اتحادیه اروپا، امریکا، استرالیا، ژاپن، کانادا و … مواجه بود. صادرات نفتی کشور و حجم سرمایه گذاری خارجی، کاهش چشمگیری یافته بود. اقتصاد کشور عملا با تحریم ها و مدیریت نادرست و غیرکارشناسانه دولتی و نیز با فساد سیاسی و مالی مسئولین کشوری با مشکلات بسیاری روبه رو بود. مشکلات نقل وانتقال پول که ناشی از تحریم بانک مرکزی و نیز تحریم بیمه به صورتی در آمده بود که امکان فروش نفت و تحصیل درآمدهای کشور را با موانع جدی همراه کرده بود. تحریم ها موجب کاهش تولیدات صنعتی و بالا رفتن بهای کالاهای اساسی داخلی شد.
تحریم های انجام شده علیه اغلب بانک های کشور بیشترین ضربه را به اقتصاد ایران و مشخصاً به کاهش ارزش پول ملی کشور وارد کرد. در اجرایی و همه جانبه کردن سیاست تحریم ها، کشورهای بسیاری به شبکه تحریم ها، وارد شدند و صدها بانک، موسسه، شرکت های نفتی و پتروشیمی، بیمه ها، موسسات ترابری زمینی، دریایی و هوایی، تا موسسات علمی و دانشگاهی و بسیاری دیگر از نهادهای بین المللی در طی ده سال گذشته بسیج شدند تا تحریم ها هر چه بیشتر علیه ایران اعمال شود.
در هشت ساله دولت احمدی نژاد و بویژه شش ساله دوره مسئولیت جلیلی، شدیدترین تحریم های ناشی از قطعنامه های شورای امنیت یا تحریم های اتحادیه اروپا و آمریکا بر کشورمان وارد شد. قطعنامه هایی که بظاهر قرار بود بعنوان «کاغذ پاره»های بی ارزش تلقی شوند. در آخرین ماه های دولت احمدی نژاد، گناه بسیاری از کمبودات و مشکلات اقتصادی کشور و معیشتی مردم به گردن همین «کاغذ پاره»های بی ارزش گذاشته شد و مردم هزینه های بسیار سنگینی را بابت عوارض تحریم ها و سیاست های مخرب حاکمیت و مدیریت غلط دولت وقت، پرداختند.
فاجعه اینجاست که هیچکس خود را مسئول فاجعه ای که در کشور اتفاق افتاده است، نمی داند و مسئولیت محاسبات غلطی که در این عرصه انجام گرفته را بر عهده نمی گیرد. برای بسیاری روشن است که سیاست‌های فاجعه آمیزی که آقای احمدی‌نژاد پیش برد بدون حمایت آقای علی خامنه‌ای، بخشی مهمی از فرماندهان ارشد سپاه و راست افراطی نمی توانست به اجرا در آید. بنابر این، آنها مسئولیت مستقیم در بوجود آوردن شرایط فاجعه بار کنونی کشور دارند. سیاست خارجی‌و داخلی دولت احمدی نژاد همواره مورد تایید رهبر حکومت بوده است.
وضعیت بحرانی و وخامت آمیز کشور باعث گردید که رهبران رژیم ایران مجبور شوند از سیاست های تاکنونی خویش عقب نشینی کنند و پس از گذشت هشت سال تنش و تخریب موقعیت بین المللی کشور توسط دولت احمدی نژاد و رهبر حکومت، ایران در بدترین موقعیت سیاسی خود به مذاکره با کشورهای ۱+۵ رو بیآورد. در مذاکرات ژنو سمتگیری کشورهای عضو گروه ۱+۵ این بود که با ایران، اختلافات را نسبت به دور قبل کاهش دهند و بخش هایی از برنامه هسته ای ایران که می تواند کاربرد نظامی داشته باشد را در قبال برداشتن برخی از تحریم های اقتصادی یا مالی محدود کنند. توافق ژنو توانست برای شش ماهه آینده موقتاً خطر یک جنگ ویرانگر را کاهش و روند افزایش تحریم های اقتصادی جدید علیه ایران را متوقف کند. بدیهی است که چنین توافقی تنها بعنوان یک گام اولیه برای برون رفت از وضعیت بحرانی کنونی است و وضع نهائی چه در مناسبات با خارج و چه در عرصه داخل نمی تواند تنها به این توافقات محدود استوار گردد. در ضمن بعد از ۳۵ سال، رهبران جمهوری اسلامی با امریکا بطور آشکار دیدار و مذاکره کردند و این گامی به پیش است.
در حین حال ضروری است تاکید شود که توافق ژنو را می شد نه سال پیش، هم بدون پرداخت این همه هزینه های سنگین سیاسی و اقتصادی و حیف و میل کردن میلیاردها دلار از سرمایه ملی کشورمان، امضا کرد. حتی امکان این وجود داشت که در نه سال قبل به توافق رسید و امتیازات بیشتری را گرفت و هزینه های کمتری را نیز پرداخت کرد.
در مورد مذاکرات ژنو می توان این ارزیابی را داشت که دولت حسن روحانی این بار توانست با گفتگو و مذاکره در جهت رسیدن به توافقات اولیه با کشورهای عضو گروه ۱+۵ با وجود موانع بسیار چه در عرصه داخلی و چه در عرصه خارجی پیش رود. از توافق ژنو باید استقبال کرد و آنرا در جهت منافع ملی ایران دانست. نباید فراموش کرد که توافق مقدماتی ژنو تنها برای شش ماه دوام دارد و در مورد توافق نهایی، چشم اندازی ارایه نمی دهد. این توافق می تواند توسط طرفین بخوبی به اجرا در آید و به عنوان اقدامی اعتمادساز و اعتبارآور از ارزش واقعی در مذاکرات بعدی برخوردار شود.
۲- تاثیرات کوتاه‌مدت و بلند‌مدت این توافق‌نامه را بر شرایط اقتصادی کشور چگونه می‌بینید؟ آیا این توافق می‌تواند زمینهای برای بازگشایی فضای سیاسی کشور باشد؟ یا وضع فعلی ادامه خواهد یافت؟
لغو تحریم ها در ادامه می تواند با برنامه ریزی مشخص برای حل فوری مسایل معیشتی مردم موثر باشد. در حال حاضر نرخ بیکاری در کشور ۱۵ درصد است که می تواند در ایران موجب تشدید تشنج شود زیرا که ۷۰ درصد جمعیت ایران در سن فعال قرار دارند اما تنها ۴۰ درصدشان شاغل هستند. آمارهای مختلف بیانگر این است که اقتصاد کشور از فعالیت‌های ناشفاف هسته‌ای که بدون نظرخواهی از مردم ایران به پیش رفته است بین ۱۰۰ تا ۱۷۰ میلیارد دلار زیان دیده است. با این پول می شد صدها هزار فرصت کاری، سرمایه گذاری های سودآور، کمک به بخش صعنت، اموزش و … انجام داد. اما چنین نشد و این همه سرمایه و انرژی به هدر رفت.
تاثیرات کوتاه مدت توافق ژنو در وضعیت بحران اقتصادی کنونی کشور اندک است اما در صورت به سرانجام رسیدن توافقات ایران با کشورهای عضو گروه ۱+۵، شرایط می تواند برای بازگشت دوباره ایران به صحنه بین المللی و منطقه ای فراهم شود. در چنین اوضاعی، در صورت داشتن مدیران و کارشناسان لایق، می شود تحولات بهتر و رو به رشدی را برای شرایط اقتصادی کشور ایجاد کرد. البته هنوز مشخص نیست که تعلیق بعضی تحریم‌ها و یا حتی برداشتن کل تحریم ها – در صورت موفقیت مذاکرات- بتواند چرخ اقتصاد ورشکسته کشور را به حال عادی باز گرداند.
در باره انجام زمینه برای بازگشائی فضای سیاسی کشور هنوز فاکتورهای بسیاری بیانگر این واقعیتند که سرکوب، اعدام و زندانی کردن فعالین سیاسی و نقض حقوق بشر در کشور، بسیار تشدید شده است. شخصا رابطه توافق موقت ژنو را با زمینه برای بازگشائی فضای کشور را در سوال شما نمی بینم؟ اینکه در ادامه فضا باز شود و امکان آزاد فعالیت سیاسی، مدنی و آزادی مطبوعات و آزادی تمام زندانیان سیاسی و تشکل فراهم شود در واقع از مواردی است که باید برای آن مبارزه کرد و اگر دولت آقای حسن روحانی در این مسیر اقدامات مثبتی را انجام دهد می تواند مورد استقبال و حمایت قرار گیرد. اما متاسفانه هنوز زود است که خوشبینانه در این عرصه برخورد کرد.
٣– توافق ژنو، یک توافق شش ماهه است. به نظر شما، این توافق پایدار خواهد ماند؟ چه عواملی می‌توانند در تبدیل این توافق‌نامه به یک توافق‌نامه‌ی دائمی نقش داشته باشند و چه عواملی می‌توانند این مسیر را با مشکل و یا حتی شکست مواجه کنند؟ نقش افراطی‌های دو طرف در این زمینه را چگونه می‌بینید؟
اگر اراده برای پیشبرد مذاکرات در دو طرف ادامه یابد و مخالفین نتوانند سدی در برابر این گفتگوها ایجاد کنند می توان این امید را داشت که نتیجه نهائی از این مذاکرات حاصل شود. در واقع این را هم می توان به جرات تاکید کرد که جمهوری اسلامی آلترناتیو دیگری با توجه به وضعیت کشور و شرایط بین المللی برای لغو تحریم ها در برابرش نیست. و غرب هم با تجربه هایی که از عراق، افغانستان دارد برایش اهمیت دارد که با ایران از طریق گفتگو بصورت مسالمت آمیز به توافق برسد. همه این موارد باعث می شود که مذاکرات بشکلی نسبتاً “پایدار ” به توافق نهائی نزدیک شود. البته در روند این مذاکرات در داخل و خارج از کشور در هر دو طرف، نیروهای رادیکال و تندرو راست افراطی و طرفداران شکست این مذاکرات، فعالیت حساب شده و همه جانبه ای را پیش می برند. این نیرو در ایران تضعیف شده است اما از قدرت سازماندهی برخوردار است. در منطقه خاورمیانه و بویژه در خود امریکا نیز مخالفین توافق ژنو از قدرت و امکانات زیادی برخوردارند و آنها می توانند مشکلاتی را عملاً ایجاد کنند. اما با وجود مخالفت خوانی ها اینجور به نظر می آید که مذاکرات ژنو در جهت توافق و اعتمادسازی است و نتیجه این توافقات می تواند به نفع ایران، کشورهای منطقه و غرب تمام شود.
