فناوری بلاکچین آغاز یک انقلاب در دنیای اینفورماتیک است. نبوغ این فناوری در این است که مانع تکثیر یک اطلاعات معین می شود.
«بلاک» Block یعنی یک مجموعه اطلاعات مسدود شده و چین Chain یعنی رنجیره. (بلاکچین = زنجیره ای از اطلاعات مسدود شده). بسیاری از ما فقط از طریق بیتکوین «رمز ارز» با واژه بلاکچین آشنا شده ایم، اما فناوری بلاکچین مقوله ای بسیار وسیع تر و مهم تر از آن است.
در این نوشته کوشش می شود که ببینیم چگونه فناوری بلاکچین بسرعت در خدمت سامان دادن زندگی اجتماعی مردم همراه با بالارفتن توان «خودگردانی» آنها خواهدبود. «دفتر خانه» یک نهاد مدنی‌است که با رسمیت بخشیدن به عقود و تعهدات از قبیل خرید و فروش املاک، وسایل نقلیه و… نقش واسطه بین مردم و حاکمیت را ایفا می کند. «سر دفتردار» به عنوان نماینده حکومت، قراردادها را در یک دفتر، ردیف ثبت و مهر می کند. در واقع بلاکچین بمانند یک دفتر رسمی ثبت قراردادها است، با این تفاوت که در یک محضرخانه نگهداری نشده و در دست همه قرار می گیرد.
«قرارداد» (خرید و فروش ملک، ماشین، ازدواج، طلاق، اجاره و رهن مسکن، بیمه، خیریه، جاده، شهر و ملک سازی…) به صورت دیجیتالی و با زبان «رمزنگاری» (کریپتوگرافی) نوشته می شود و توسط پلاتفرم بلاکچین در مدت زمان نسبتا کمی، بدون هیچ مدیریت مرکزی، به صدها هزار کامپیوتر مشابه در سراسر جهان مخابره شده و عینا و بدون هیچ تغییری به دست همه می رسد و به هیچ عنوان قابل تغییر نیز نخواهد بود؛ و این اولین بار است که در جهان مجازی چنین تکنولوژی خلق شده است.
تکنولوژی بلاکچین با داشتن این ویژگی قادر خواهد بود که «پارادایم»های زندگی اجتماعی را با از میان برداشتن واسطه ها در خدمت عدالت اجتماعی، برابری، سلامت و پاکی اجتماعی، نیاز کمتر به دولت ها، شفافیت و خودگردانی مردم را تغییر خواهد داد.
بنابراین «بلاکچین» یک دفتر ثبت اسناد است (date base) که بجای اینکه در یک ابر کامپیوتر ذخیره شود و یا به مانند تلگرام، فیس بوک و تویتر یک مرکز رهبری (server) داشته باشد بطور مساوی بر روی صدها هزار کامپیوتر به اشتراک گذاشته می شود و اگر قرار باشد تغییری در آن انجام شود، باید این کامپیوتر ها را در سراسر گیتی پیدا کرد و تغییر را بر روی تک تک آنها (حداقل ۵۰ + یک عدد آنها) انجام داد. امری که غیرممکن و غیر قابل اجرا است. بنابراین هیچ ویروسی نیز قادر به خرابکاری نیست.
این شبکه اینترنتی جدید را شبکه (P2P ( Peer to Peer) یا به فارسی «نظیر به نظیر» می گویند. در چنین شبکه منحصر بفردی، هر کامپیوتر هم «کاربر» است و هم «سرور» و هیچ نقشی بر دیگری برتری ندارد. شبکه ای کاملا عمومی است و هیچ مرکزیتی ندارد.
ویژگی دیگر این است که تکنولوژی بلاکچین یک نرم افزار “متن باز” Open Source است که کاربر می تواند آزادانه به هر نحو و برای هر هدفی، بدون کنترل دولت یا بخش خصوصی منبع را مطالعه و شخصی سازی کند و به هر کسی که بخواهد انتقال دهد.
نظریه پردازان علوم اجتماعی مدرن بر این اعتقاد هستند که بلاکچین جهان را تغییر خواهد داد. بلاکچین با تغییر «الگوواره ها» (تغییر پارادایمی) به مقولات اجتماعی و اقتصادی انقلابی برگشت ناپذیری را نوید می دهد.
همانطور که گفته ایم عقد قراردادهای هوشمند با تکنولوژی بلاکچین، با زبان دیجینالی «رمز نگاری» (کریپتو گرافی) Cryptography بین دو نفر یا یک اجتماع انسانی، در ابعاد وسیع اجتماعی و اقتصادی صورت می پذیرد.
یکی از انواع قراردادها «رمز ارز»
(کریپتو کارنسی) Cryptocurrency نام دارد که به آن پول های اینترنتی یا مجازی نیز گفته می شود. شبکه اینترنتی نوین بلاکچین در سال ۲۰۰۸ آغاز به کار کرد و یکسال بعد اولین و معروف ترین «رمزارز» بنام بیتکوین BitCoin به تعداد ۲۱ میلیون واحد خلق شد. از آن به بعد تا کنون بیش از ۲۱۰۰ نوع پول مجازی بوجود آمده است.
پول های کاغذی بمانند یک قرارداد اجتماعی نیازمند به «واسطه ها» یا دلال ها به مانند دولت ها (بانک مرکزی) و دیگر بانک ها، صرافی ها و… بوده اند. اما پول های دیجیتالی در شبکه بلاکچین، غیر متمرکز، امن و شفاف و بدون نیاز به «واسطه» هستند. با تکنولوژی بلاکچین دیگر نیاز به هیچ بانکی نیست و تک تک مبایل ها افراد حکم یک بانک کامل و مستقل را ایفا خواهند کرد. دیگر دولت ها با ناتوانایی و شکست هایشان باعث کم ارزش شدن یا رشد غیرواقعی ارزش پول نخواهند بود، دیگر حساب بانکی فردی مسدود نشده و کشوری تحریم بانکی نخواهد شد. هر فردی می تواند آزادانه به هر یک از اقوام و دوستان خود در هر کجای جهان پول ارسال کند و میلیونها انسانی که هریک به دلایلی نمی توانند از امکانات بانکی بهره مند شوند، دارای امکانات بانکی در مبایل خود خواهند شد.
در طول تاریخ، «واسطه ها» تنظیم کننده و تضمین گر زندگی اجتماعی بشر بوده اند.
در طول تاریخ، حتی تا اتمام قرون وسطی، مذاهب در جوامع بشری با قوانین متعلق به خود نقش دولت ها را ایفا کرده اند و همچنان کاربرد اصلی آنها به عنوان «واسطه» اعتبار دادن و تضمین کننده قراردادهای بین انسانها بوده است. با اتمام آن دوره و بخصوص تحت تاثیر دکترین های اتقلاب فرانسه و شکل گیری زندگی اجتماعی مدرن، قسمت مهمی از وظایف «واسطه گری» مذاهب به عهده دولت ها، بانک ها، دفاتر اسناد رسمی و… عرفی و غیرمدهبی قرار گرفت و از آن به بعد چون مذهب دیگر کارایی قبلی خود بطور کامل از دست داد حتی گفته می شده است که مردم از مذهب دور شده اند!
این فرایند مدرن و سکولار شدن دستگاه حکومتی در ایران از انقلاب مشروطه شروع شد. رضا شاه و پسرش محمد رضا هرچند تمام عیار بسمت عقیم کردن روح دمکراتیک انقلاب مشروطه تاختند ولی همزمان بر سکولاریسم حکومت های خود پافشاری کردند. اما خلاصه رهبران مذهبی موفق شدند که برای احیای جایگاه «واسطه گری» از دست رفته یا ضعیف شده خود سوار بر موج انقلاب، تمام حکومت را تصاحب کنند و دولت مذهبی کامل خود را برپا کنند، آرزویی که از حکومت صفویه تا کنون در دل داشته اند. داعش هم چنین کوششی، اما موقت و ناموفق کرد.
از سوی دیگر مردم جوامع دمکراتیک غربی نیز از دولت ها و ارگانهای «واسطه گر» خود زیاد راضی نیستند، و مرتب در معرض ناصداقتی، دزدی و دروغگویی و خیانت های آنها قرار دارند. تکنولوژی بلاکچین نوید گر اتمام عصر موجود و آغاز عصر نوینی است که با ترکیب بین ریاضی کاربردی، سیستم بیولوژیک عصبی موجود انفورماتیک و تغییر پارادایم ها در اقتصاد، جامعه شناسی و اقتصاد سیاسی بوجود آمده است. مردم رفته به رفته هر چه بیشتر به کمک بلاکچین، با شفافیت، امنیت، صداقت و درستکاری و با مدیریت غیر متمرکز امور جاری اجتماعی خود را بدون نیاز به واسطه پیش خواهند برد.
بنابراین تکنولوژی بلاکچین به شبکه های مبتنی بر «مرکزیت متمرکز» (به مانند فیس بوک، تلگرام، سایت ها،…) متکی نیست و به یک سیستم نسل جدید و منحصر بفردی متکی است که به آن شبکه «نظیر به نظیر» یا «همکار به همکار» یا «همتا به همتا» Peer to Peer گفته می شود.
در شبکه های رایانه ای که ما با آنها آشنا هستیم یک مرکزیت رهبری متمرکز وجود دارد به نام «کارده» Server و ما همگی کاربرها به نام «کارخواه» Cliente محسوب می شویم. اما در شبکه P2P که قراردادها و تصمیمات اجتماعی استوار بر فناوری بلاکچین جاری می شود، مثل خرید فروش ارز های اینترنتی، انتخابات آزاد یا عقد پروژه های عمرانی، ازدواج و طلاق، خرید و فروش ماشین ، اجاره مسکن،… هیچ گونه مرکزیت متمرکزی وجود ندارد و همگی کاربران، همزمان، هم «کارده» و هم «کارخواه» هستند. یعنی هیچ گونه سلسله مراتبی در آن وجود ندارد و همگی در برابری و تساوی کامل با هم بسر می برند. همه یک نقش و وظایف و قدرت مساوی دارند و هیچ رهبر یا مرکزینی وجود ندارد که برای بقیه تصمیم و همگی از همه چیز باخبرند و همه شفافیت و اصولیت اجرای مفاد پروتکل بلاکچین را کنترل می کنند چون در غیر از اینصورت فرد یا افراد متخف سریعا شناخته، بلاک و یا حذف می شوند.
بنابراین یک پروتکلی توسط بلاکچین تنظیم می شود، همه کاربران که «نرم افزار» شبکه P2P را در تلفن های دستی هوشمند خود نصب کرده در امنیت و شفافیت کامل با امکانات کاملا برابر با دیگری و بدون هیچ گونه رهبری متمرکزی اقدام به انجام و داد و بستان و یا تعهدات دیگر پیش بینی شده در آن پروتکل را می کنند.
می توان ادعا کرد که شبکه P2P دمکراتیک ترین شبکه رایانه است که تا کنون بشر ایجاد کرده است. همانطور که گفته شد پروتکل های بلاکچین کاملا علنی Open Source و همه از محتوایش با خبرند و بنابر این نیازی به اعتماد کردن به چیزی یا کسی نیست.
بنابراین شبکه P2P دارای چند ویژگی منحصر بفرد است، از جمله:
الف- رهبری غیر متمرکز ،
ب – برابری کامل بین کاربران،
پ – بایبندی صد در صد به یک پروتکل مبتنی بر بلاکچین که برای همه علنی است،
ج – نیازی به وجود اعتماد نیست.
در اتمام لازم به گفتن است که یک شبکه P2P را هرکسی می تواند ایجاد کند، و دیگر خصوصیت ویژه آن این است که بخاطر نداشتن رهبری متمرکز هیچ دولتی نمی تواند حتی با قطع شبکه اینترنت مانع دادوستد اطلاعات بین کاربران شود.
مکانیزم به این صورت عمل می کند که اگر اینترنت را قطع کنند، و یا کاربری مبایل هوشمند یا کامپیوتر خود را خاموش کرده باشد، مخابره و ارسال اطلاعات مورد نظر در هر حال انجام می پذیرد.
مثال می زنیم:
مثلا شما می خواهید رای خود را که به مانند ژتون یا سکه ای است را به آدرس عمومی «سبد» کاندیداتور مورد علاقه خود ارسال کنید. با شبکه P2P چه دولت اینترنت را قطع کرده باشد و چه کاندید شما در زندان باشد یا کامپیوتر یا مبایل هوشمندش خاموش باشد، رای دادن خود را آزادانه انجام می دهید و به محض اینکه اینترنت وصل شود و یا دیگر کاربران و یا کاندیداتورها مبایل خود را روشن کنند، همه، بدون شناخت از هویت شخصی فرد (رای غیر علنی) متوجه می شوند که رای ارسال و در سبد کدام کاندیداتور ریخته شده است.
امری که با شبکه های معمولی شدنی نیست. اگر شما پیامی را با واتساپ یا تلگرام بخواهید ارسال کنید ولی اینترنت شما قطع باشد یا تلفن مخاطبان قطع باشد نمی توانید پیام را ارسال کنید.
در سحرگاه تمدن دیجیتالی بسر می بریم و همانطور که گفته شده است یکی از “قراردادهای هوشمند” Smart Contract مبتنی بر پلاتفرم بلاکچین که با زبان دیجینالی «رمز نگاری»ً (کریپتو گرافی) Cryptography صورت گرفته «رمز ارز» (کریپتو کارنسی) Cryptocurrency نام دارد که به آن پول های اینترنتی نیز گفته می شود که اولین و مشهورترین آن بیتکوین BitCoin می باشد که از سال ۲۰۰۹ درست و تاکنون بیش از ۲۱۰۰ نوع ارز اینترنتی دیگر شبیه آن خلق شده اند.
همانطور که ایمیل توسط یک کنسرسیوم اداره های پست جهانی، اینترنت هم توسط کنسرسیوم مخابراتی ساخته نشده است، «پول های اینترنتی» هم توسط کنسرسیوم های بانکی خلق نشده اند.
اولین نوع پولی که در تاریخ بشر جهانی و تثبیت شد طلا بوده است. تا آن زمان اینجا و آنجا سکه هایی ضرب می شدند که ارزش آنها در محدوده بسیار کوچکی خلاصه می شد.
طلا کم یاب است، برق می زند و با حرارت به راحتی تغییر شکل می گیرد و تنها فلزی در جهان است که بعد از ذوب شدن با حرارت بالا باز هم برق می زند و بنابراین اثبات اینکه طلای واقعی است و با تقلبی بسیار آسان است؛ اما سنگین، جاگیر و به راحتی در معرض سرقت راهزنان بوده است. تقریبا همزمان، پاره ای از طلا فروشان و بانک های اروپایی پیشنهاد می کنند که مردم طلاهایشان را در نزد آنها به امانت بگذارند و در ازای آن یک سند نوشته و مهر و امضا شده تحویل بگیرند که سند مالکیت ارزش طلاهایشان بود. این گواهی نامه ها در آغاز حامل بودند، ولی بعد ها بی نام انتشار یافتند و نام اسکناس را به خود گرفت.
اما بزودی متوجه شدند که اگر اسکناس هایی بیشتر از ارزش طلاهای امانت گذاشته شده چاپ بکنند کسی متوجه نمی شود، که چنین نیز کردند! در سال ۱۹۷۲ نیکسون رئیس جمهور امریکا اعلام می کند که دیگر دلار امریکایی قابل ارزش گذاری با طلا نخواهد بود و واحد ارزش گزاری دلار به یک مقوله «حقوقی» تبدیل شد، بدین طریق که ارزش دلار در قبال قبول یک طلب کار برای بخشش طلب خود معین می شود.
اقتصاد دانان معتقد هستند که دلار به عنوان یک پول جهان شمول، پول موفقی نبوده است و از سال ۱۹۱۳ که «فدرال رزرو» در امریکا تاسیس شد، دلار امریکایی بیش از ۹۶ درصد ارزش خود را از دست داده است.
کارشناسان بزرگ ترین ضعف پول را در «انحصاری بودن دولتی» آن می دانند، و می پرسند که چگونه‌می شود که علارغم اینکه در یک اقتصاد سالم علیه «انحصارات» مبارزه می شود ولی اصلی ترین مقوله یعنی «پول» در انحصار همچنان باقی است؟ در ضمن معتقد بوده اند که در صورتی «پول» مریض مداوا خواهد شد که از «انحصار » دولتی درآید و بشریت مترقی در دل بحران های اقتصادی جوامع سرمایه داری که ریشه های سیاست های بانکی داشته اند (۲۰۰۷ تا ۲۰۱۳)، با مبارزه ای خشونت پرهیز در اشل جهانی «رمز ارز» کریپتوکرانسی را خلق کرده است که بیتکوین مشخصه و نمونه بارز، موفق و شناخته شده آن است.
در ۳۱ اکتبر ۲۰۰۸ توسط شخص یا اشخاص ناشناس ژاپنی به نام ساتوشی ناکاموتو، ایمیلی حاوی یک لینک به مقاله ای به نام «بیتکوین: سامانه پولی همتا به همتا» در فهرست ایمیل رمزنگاری شده منتشر گردید. این شخص ناشناس بیتکوین را در قالب نرم افزا متن باز طراحی و در ژانویه ۲۰۰۹ به صورت عمومی منتشر نمود.
هویت ناکاموتو همچنان ناشناس باقی مانده‌است.
