اردشیر محصص زاده ۱۸ شهریور ۱۳۱۷ رشت – درگذشته ۱۸ مهر ۱۳۸۷ نیویورک, طراح، نقاش و کاریکاتوریست نام آور ایرانی است که طراحی های او از مرزهای کشور ما فرا تر رفت و جهانی شد.او در سه سالگی به‌همراه برادر بزرگترش به تماشای فیلم مشهور «بلای جان نازی‌ها» رفته بود، زمانی که از سینما برگشت در منزل از او درباره داستان فیلم پرسیدند و چون نتوانست ماجرای فیلم را شرح دهد، آنچه را دیده بود روی کاغذ طراحی کرد. این اولین طراحی محصص بود و آغاز راهی که بعدها او را به مشهورترین طراحان ایران و جهان مبدل ساخت.
سرور مهکامه محصص لاهیجانی، مادر اردشیر بود که دوستی نزدیکی با پروین اعتصامی داشت و خود او نیز از شاعران آن دوران بود. عباسقلی محصص، پدر او نیز از قضات سال‌های ابتدایی سده اخیر بود. اردشیر از دانشگاه تهران در رشته حقوق فارغ‌التحصیل شد، اما حقوق را رها کرد و به‌سراغ همان چیزی رفت که از کودکی گریبانش را گرفته بود. خواهر او، ایراندخت محصص نیز استاد کاریکاتور و نظریه‌‌پرداز هنری است. او پسرعموی بهمن محصص، مجسمه‌ساز و نقاش است.
اردشیر بعد از مرگ پدرش در دوازده سالگی به‌تهران رفت و در رشته ادبی دیپلم گرفت و به‌طور هم‌زمان در دو دانشکده حقوق و هنرهای زیبا پذیرفته شد و حقوق را برگزید، بعد از پایان تحصیلات در رشته حقوق به سال ۱۳۴۱ در کتابخانه یکی از وزارتخانه‌ها مشغول به‌کار شد و در عرض یکسال تمام کتاب‌های آنجا را خواند و سپس استعفاء داد و برای همیشه خود را وقف طراحی کرد. وی مدتی در کتاب جمعه به‌فعالیت مشغول بود و زمانی که احمد شاملو سردبیری کتاب هفته را برعهده گرفت، طرح‌های اردشیر را برای چاپ پذیرفت و نامش به‌عنوان طراحی صاحب سبک ثبت شد. بعد از تعطیلی کتاب هفته، محصص به روزنامه کیهان رفت و مدتی طرح‌هایش با وجود تلخ بودن مضامین در این روزنامه چاپ می‌شد. بسیاری از آثار او دارای تم سیاسی و اجتماعی است، در همکاری با نشریات تنها با روزنامه کیهان به‌طور منظم کار کرد و سالها برای صفحه هنر و اندیشه این روزنامه قلم زد.
اردشیر محصص به مینیاتورهای ایرانی و نقاشی های عامیانه علاقه ی بسیاری داشت و علاوه بر این ها، تصویر های کهنه و تصویر های روزنامه ها را نیز جمع آوری می کرد و آثارش در موارد زیادی ، ترکیبی از طرح های کتاب های قدیمی و تصویر های قاجار بود. خودش راجع به کارهایش گفته: «من آنچه را می بینم می کشم؛ به نظر من کاریکاتورها اسناد یک عصرند؛ همچنان که مدارک رسمی، اعلامیه های دولتی و گزارش های پارلمانی نیز چنین هستند.»
جواد مجابی ـ منتقد هنری ـ راجع به او و سبک کارهایش که طرح هایی با طنز تلخ و بدون ملاحظات بودند، گفته است که محصص پایه گذار کاریکاتور نوین در ایران است . طرح های او نشان دهنده ی زوایایی از جامعه بود که کمتر به آن ها توجه می شد.
سیروس طاهباز در سال ۱۳۵۰ نخستین مجموعه طرح‌های محصص را با عنوان کاکتوس در دفترهای زمانه چاپ کرد. وی کتاب‌های زیادی منتشر کرد که می‌توان به با اردشیر و صورتک‌هایش (۱۳۵۰) اردشیر و هوای توفانی (۱۳۵۱) تشریفات (۱۳۵۱) شناسنامه (۱۳۵۱) لحظه‌ها (۱۳۵۱) وقایع‌اتفاقیه (۱۳۵۲) طرح های‌آزاد (۱۳۵۳) کافرنامه (۱۳۵۴) دیباچه (۱۳۵۴) و تبریکات (۱۳۵۴) اشاره کرد. از آثار محصص کتاب‌های «اردشیر محصص، تاریخی کوتاه» و «زندگی در ایران» در ۱۹۹۴ توسط انتشارات میج (MAGE) در آمریکا انتشار یافت.
وی تعدادی طرح برای روزنامه نیویورک تایمز کشید و هم‌اکنون مجموعه‌ای از ۸۰ تا ۱۰۰ اثر از وی در کتابخانه ملی‌آمریکا نگهداری می‌شود. آخرین نمایش آثار او در ایران به پیشنهاد امیرفرهاد در سال‌های ۱۳۸۵ و ۱۳۸۶ با عناوین اردشیر پس از سی سال و اردشیرستان در گالری هما در تهران برگزار شد که با واکنش تند روزنامه کیهان مواجه شد. آخرین نمایشگاه آثار وی در خردادماه سال ۱۳۷۸ در نیویورک به مناسبت بزرگداشت این هنرمند کاریکاتوریست ایرانی از سوی «انجمن آسیا» برپا شد. در این نمایشگاه که به مناسبت یک عمر فعالیت هنری محصص برپا شده بود، خودش به‌دلیل بیماری حضور نداشت. پس از مرگ او رخدادهای مختلفی در گرامیداشت او برگزار شد که از آن جمله می‌شود به بزرگداشت او در بخش مدرن آرت دبی ۲۰۱۴ اشاره کرد.
محصص با روزنامه معروف june afric “أفریقاى جوان” بطور رسمى همکارى داشت. او سال‌های پس از انقلاب را در نیویورک سپری کرد و بر اثر بیماری پارکینسون، توانایی‌های حرکتی و تکلمی‌اش به‌شدت کاهش یافت. محصص تا انتها با وجود بیماری به‌خلق آثار کاریکاتور و طراحی پرداخت. سرانجام اردشیر محصص در ۷۰ سالگی در غربت درگذشت. به‌گفته خواهرش ایراندخت، او هرگز تقاضای گذرنامه آمریکایی نکرد.
اردشیر محصص, کنشگری فعال
شناخت عمیق و درست یکی از مهم‌ترین مولفه‌هایی است که یک فرد را به کنشگری فعال در زمینه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی تبدیل می‌کند. اردشیر محصص با داشتن این مولفه و با آگاهی و ریزبینی‌ای که داشت، به ترسیم جزییات ضروری جهان در قالب طرح می‌پرداخت. به این ترتیب وی به دلیل شناخت عمیقی که از جامعه داشت، به مثابه کنشگری فعال در زمینه سیاسی و اجتماعی محسوب می‌شد.
با کمی دقت در آثار این هنرمند متوجه شناخت عمیق و آگاهی وی نسبت به مشکلات رایج در جامعه خواهید شد. این هنرمند که در بیشتر آثارش درد و رنج نهفته در زندگی روزمره را نشان می‌دهد، برای این کار سبک مخصوص به خودش را دارد. خطوط لرزان، صاف و گاه هندسی از ویژگی‌های کار این هنرمند بود.
اردشیر محصص هنرمندی است که آثارش در نمایشگاه‌های مختلفی به نمایش درآمده است. یکی از این نمایشگاه‌ها در سال ۱۳۸۵ در تهران برگزار شد. او در آستانه سن ۶۸ سالگی با همکاری نشریه هنری تندیس، توانست در گالری هما این نمایشگاه را برگزار کند. محصص در سال ۱۳۵۴ نیز نمایشگاهی از آثارش را در گالری گراهام نیویورک برگزار کرد. در مقدمه کاتولوگ این نمایشگاه این چنین نوشته شده بود:
«در کشور من مردم از هنرمند انتظارات زیادی دارند. در طول تاریخ، هنر آیینه عقده‌ها، دردها و آرزوهای مردم بوده است. شعر به عنوان سنگری درآمده که مردم را از دشمنش حفظ می‌کند. با مینیاتور ایرانی دشنام داده‌اند و چنگ زده‌اند و با زبان و معماری و هنرهای دیگر انتقام گرفته‌اند، حمله کرده‌اند، پناه برده‌اند و به احساس راحتی رسیده‌اند و موجودیت شان را ثابت کرده‌اند. اگر در چنین محیطی شخصی هنرش را جدی نگیرد، نه تنها مردمش بلکه خودش را از دست داده است.»
دو شنبه ۲۵ مهرماه ۱۴۰۱- ۱۷ اکتبر ۲۰۲۲
