۱۴ مرداد امسال ۵۹ مین سالگرد فوت قمر الملوک وزیری بانوی موسیقی سنتی و ردیفی ایرانی است. قمر در سال ۱۲۸۴ در شهر تاکستان در استان قزوین بدنیا آمد. آز آنجایی که در کودکی یتیم شده بود دوران کودکی و نوجوانی اش را تحت سرپرستی مادر بزرگش گذراند. مادر بزرگ که خود روضه خوان حرم ناصرالدین شاه بود اولین درس های خوانندگی را از کودکی به قمر آموخت. سالها بعد، آشنایی قمر با مرتضی نی داوود (نوازنده تار، آهنگساز و سازنده تصنیف مرغ سحر) آغازگر تمرکز حرفه ای کارش در موسیقی ردیفی ایرانی شد. صدای قمر به خاطر مهارت او در جمله بندی و استفاده بی بدیل او از تحریر و صداهای تزیینی در موسیقی سنتی ایران یگانه است.
فعالیت حرفه ای استاد قمرالملوک وزیری همزمان بود با آغاز صنعت ضبط و پخش صدا و فعالیت تجاری کمپانی های صفحه پر کنی در ایران. گشایش رادیو ایران در سال ۱۳۱۹ نیز به ضبط آثار او کمک کرد و موسیقی قمر را به عموم مردم رساند. اکنون ۲۰۰ قطعه ضبط شده از قمر الملوک وزیری باقی مانده. این گنجینه با ارزش یادآور سبک اجرای موسیقی ردیفی قبل از ورود غرب گرایی در «موسیقی اصیل ایرانی» است. از همین رو در ۵ دهه اخیر صدای ضبط شده قمر راهنمای بسیاری از خوانندگان زن ایرانی، از جمله اعضا مرکز پخش و اشاعه موسیقی ایرانی، خانم ها پریسا و هنگامه اخوان در دوران قبل از انقلاب، و سپیده رئیس سادات و برخی از خوانندگان بعد از انقلاب بوده.
قمرالملوک وزیری اولین خواننده زن ایرانی بود که بدون حجاب بر روی صحنه حاضر شد. این اتفاق که در سال ۱۳۰۳ در کنسرتی در گراند هتل تهران واقع در خیابان لاله زار بوقوع پیوست، آغازگر حضور بی حجاب دیگر خوانندگان زن، از جمله ملوک ضرابی و روح انگیز، بر روی صحنه شد. در آن زمان، بی حجابی ممنوع بود و زنان بی چادر را در خیابانها دست گیر میکردند!
جدا از جایگاه مهم قمر در موسیقی ردیفی ایرانی، او به خاطر ارادتش به انسانهای محروم و نیازمند و شخصیت انسان دوست و کمک هایش به نیازمندان نیز در زمان خود شهرت پیدا کرد. علیرغم آشنایی اش با دولتمردان وقت، قمر هم نشینی با خانواده های تهی دست را بر بزرگان دربار ترجیح میداد. وی درآمد بسیاری از کنسرت ها، و هدایایی که از طرف دوستداران ثروتمندش به او تقدیم شده بود را به سازمان های خیریه وقت، از جمله شیر و خورشید سرخ، کودکان یتیم، و همکاران کم در آمدش، از جمله عارف قزوینی، بخشید.
قمر در ۱۴ مرداد ۱۳۳۸ در تهران درگذشت و در گورستان ظهیر الدوله به خاک سپرده شد. او در بخشی از وصیت نامه اش نوشت: «من مرده‌ام اما خاطرهٔ حیات هنری‌ام نمرده است. وقتی که تو این درد دل های مرا میخوانی من زیر خروار ها خاک سرد و سیاه خفته ام. دیگر از حنجرهٔ خشکم صوتی بر نمی‌خیزد و دنیایم تاریک و خاموش است اما روحم عظمتش را از دست نداده و هنرم را بنده زور و زر و خیانت نکردم. مطمئنم کسی بعد از مرگم، از من بدگویی نمی‌کند. من هیچ ثروتی ندارم، اما دل های یتیمانی را دارم که به خاطر مرگم از غم مالامال می‌شوند. چشم هایی را دارم که در فقدانم اشک می‌ریزند. همان‌هایی که با پولم پرورش یافتند، شوهر کردند، داماد شدند و به جای اینکه جایشان در مراکز فساد و زندان باشد، انسانهای خوشبختی هستند»
منابع:
– قمر در محاق؛ یادی از قمرالملوک وزیری در سالمرگش، نوشته فروزان جمشید نژاد
https://www.bbc.com/persian/arts/2012/08/120804_l41_music_ghamar_vaziri_anniversary
– قمرالملوک وزیری” در ویکی پیدیا
– کیفیت آواز های ایرانی. نوشته ساسان سپنتا
http://ensani.ir/file/download/article/20120504120307-6099-546.pdf
– وصیت نامه بانو قمر الملوک وزیری
