میرزا کوچک جنگلی (۱۲۵۷ – ۱۱ آذر ۱۳۰۰ شمسی), مبارز انقلاب مشروطه و سردار جنبش جنگل و از اولین رهبران جمهوری گیلان (همچنین معروف به: جمهوری سوسیالیستی گیلان و جمهوری سرخ جنگل) بود.یونس معروف به میرزا کوچک فرزند میرزا بزرگ در سال ۱۲۵۷ شمسی در شهر رشت محله استادسرا در خانواده‌ای متوسط چشم به جهان گشود.وی سنین اوایل عمر را در مدرسه حاجی حسن واقع در صالح آباد شهر رشت و مدرسه جامع به آموختن صرف و نحو و تحصیلات دینی گذرانید.*۱
میرزا کوچک از نظر اجتماعی مردی با ادب، متواضع، خوش برخورد، مومن به اصول اخلاقی، آدمی صریح اللهجه و طرفدار عدل و آزادی، حامی مظلومان و اهل ورزش بود و از مصرف مشروبات الکلی و دخانیات خودداری می‌کرد.میرزا در سنین آخر عمرش همسری برگزید.
میرزا در واقعه مشروطیت به انقلابیون پیوست و در فتح تهران شرکت نمود. او رهبر جنبش جنگل بود که به تاریخ ۱۲۹۳شمسی شروع به مبارزه مسلحانه بر ضد ارتش خارجی داخل خاک ایران و بریگاد قزاق، که زیر دست افسران روسی تعلیم و تربیت شده بودند، زد. تعداد زیادی از انقلابیون جنگل هم در درگیریهای مسلحانه با لشکران انگلیس، روسیه و ارتش سلطنتی قاجار کشته شدند.جنگلی‌ها هدف خود را “اخراج نیروهای بیگانه، رفع بی عدالتی، مبارزه با خودکامگی و استبداد و برقراری دولتی مردمی” اعلام می‌کردند.
او که در جوانی به تحصیل دینی اشتغال داشت جزئی از نیروهای انقلابی بود که در جریان نهضت مشروطیت موفق به فتح تهران شدند. سپس به گیلان برگشت و رهبری گروهی را بر عهده گرفت که قصدشان آزادسازی این ایالت ایران از اشغال روسیه بود؛ نهضتی که به نهضت جنگل مشهور شد. کوچک خان گروه‌های مختلفی از نیروهای سیاسی و طبقات ناراضی را گرد خود جمع کرد. او موفق شد انقلاب جنگل را از مشروطه خواهی ضداجنبی به جمهوریخواهی سوسیالیستی سوق دهد و در ژوین ۱۹۲۰ یک جمهوری شورایی در گیلان به پا کرد.
کوچک خان در نامه ای به روتشتن سفیر وقت شوروی می نویسد:” این نکته را لازم به تذکر می داند که مقصود من و یارانم, حفظ استقلال مملکت و اصلاح و تقویت مرکز است. تجزیه گیلان را که مقدمه ملوک الطوایفی است, همچنین ضعف کشور را خیانت صریح دانسته و می دانم. چنانچه پیشنهادات همیشگی ما به دولت, رفع این توهم را می نماید ..” *۳
در پایان,کمبود منابع مالی، اختلافات درونی و حمله نظامی نیروهای دولت به رهبری سردار سپه و انگلستان منجر به سقوط این حکومت شد.*۲ مدتی بعد کوچک خان در حال عقب‌نشینی در تاریخ ۱۱ آذر ۱۳۰۰ هجری شمسی بر اثر یخ زدگی در کوه‌های تالش درگذشت. یادش گرامی
*۱ – سردار جنگل – ابراهیم فخرایی
