فصل نوین روابط آمریکا ـ کوبا؟

با پشت سر گذاشتن سال پر تنش ۲۰۱۴، انتشار خبر تمایل آمریکا و کوبا به برقراری روابط دیپلماتیک پس از ۵۰ سال قطع روابط سیاسی، اقتصادی و جنگ تبلیغاتی بین دو کشور همسایه با فاصله ۱۵۰ کیلومتری، محافل سیاسی و دیپلماتیک سراسر جهان را “غافلگیر” نمود. با یقین می توان گفت که اقلیتی ناچیز چه در آمریکا و چه در دیگر کشورها با این خبر مخالفت و ناخشنودی خود را بیان کردند.

گفته می شود بعضی از مراسم عروسی و عزا می توانند فرصتی را ایجاد کنند که در رفع و کاهش روابط پر تنش و قهر آمیز داخل خانواده و همچنین در روابط بین المللی، کار ساز باشد. چیزی که در سال گذشته در هنگام مراسم تشییع نلسون ماندلا در آفریقای جنوبی، شاهد دست دادن باراک اوباما با رافائل کاسترو بودیم. و این سرآغاز سرعت بخشیدن در گشایش سرفصل نوین بین آمریکا و کوبا گردید. اگر چه میانجیگری واتیکان و پاپ فرانسوا (فرانسیسکو) که اصلییتش از کشورهای آمریکای لاتین است، در ایجاد فضای اعتماد موثر و گفتگوهای محرمانه دو طرف در فاصله ژوئن ۲۰۱۳ تا نوامبر ۲۰۱۴ در کانادا در به ثمر نشستن خبر فوق موثر بود.

برای نشان دادن حُسن نیت، دو طرف به آزادی زندانیان شهروندان خود که در کوبا و آمریکا به جرم جاسوسی در زندان بودند، اقدام نمودند. آزادی آقای ” آلن گروسا” که سال ۲۰۰۹ در زندان کوبا بود، در مرکز گفتگوها قرار داشت. این شخص بعنوان مجری پروژه “آژانس توسعه بین المللی ایالات متحده آمریکا” به کوبا وارد و دستگیرشد و در سال ۲۰۱۱ به جرم “اقدام علیه استقلال و تمامیت ارضی کوبا”به ۱۵ سال زندان محکوم گردید. در مقابل آمریکا هم سه زندانی کوبائی متهم به جاسوسی را که از سال ۱۹۹۸ در آمریکا زندانی بودند، آزاد نمود.

از دیگر انگیزه های اعلام برقراری روابط را می توان به دو دسته کلی تقسیم کرد:

ـ بر پایه نظر سنجیها در آمریکا و هم نظر بودن واشنگتن با این نظرات از بی نتیجه بودن اقدامات تحریمی تحت فشار لابی های تبعیدیان کوبائی در فلوریدای آمریکا، علیه کوبا است. باراک اوباما، در سال ۲۰۰۴ برای احراز نمایندگی به سنا به طرفداری از رفع تحریم مبارزه نمود. او اما چهار سال بعد در سال ۲۰۰۸ برای احراز مقام ریاست جمهوری با تجدید نظر در نظرات پیشین خود و با تمکین نمودن به “خواست و تمایل رای دهندگان” در سخت نمودن تحریمهای بیشتر علیه کوبا بعنوان اهرم موثر در اصلاحات سیاسی کوبا وارد مبارزه شد. اوباما در سخنرانی اخیر و در پیام تلویزیونی برای برقراری روابط دو کشور، باردگر بی نتیجه بودن تحریمها را تکرار کرد. شاید بتوان این تغییر نظر اخیر را به نتایج نظرسنجی در ماه ژوئیه (جولای) سال جاری مرتبط دانست. زیرا نظرسنجی انجام گرفته توسط “فلوریدا انترناسیونال یونیورسیتی” نشان می دهد که ۵۲ درصد موافق با برچیدن تحریمها بودند. این در حالی است که در سال ۱۹۹۱، ۸۷ درصد از تحریمها حمایت می کردند. نظرسنجی فوق همچنین حاکی از آنست که ۶۸ درصد خواهان برقراری روابط دیپلماتیک بین دو کشور اند و ۸۱ درصد اظهار داشتند که حاضر به رای دادن به کاندیدائی اند که در مقابل برچیدن تحریم خواهان بهبودی وضعیت حقوق بشر در کوبا باشد. بنظر می رسد در صورت کاندیدا شدن خانم هیلاری کلینتون در سال ۲۰۱۶ که با نظر فوق موافق است در برابر جِب بوش (Jeb Bush، برادر جرج بوش)، که موافق تشدید تحریمهاست، دست بالا را داشته باشد.

ـ در ۲۸ اکتبر ۲۰۱۴، مجمع عمومی سازمان ملل متحد برای ۲۳ مین بار خواهان رفع تحریمهای آمریکا علیه کوبا شد. از میان نمایندگان کشورهای عضو سازمان ملل متحد، فقظ نمایندگان دو کشور آمریکا و اسرائیل علیه این تقاضا رای دادند.

ـ با گردش به چپ اکثر کشورهای آمریکای لاتین که تا پایان دهه ۹۰ حیات خلوت و میدان یکه تازی آمریکا بود، روز بروز پیوند سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بین این کشورها تقویت شد. همچنین بر اثر افکار عمومی با گرایشهای ضد امپریالیستی و بویژه ضد آمریکائی، رهبران کشورهای فوق از سر تمایل و یا بناچار خواهان رفع تحریم علیه کوبا بودند. در نشست اخیر “سازمان کشورهای آمریکای لاتین”، این کشورها تهدید کرده اند که در صورت ادامه تحریمها و عدم دعوت از کوبا در نشست آوریل ۲۰۱۵ در پاناما که ایالات متحده هم شرکت دارد، دراین نشست شرکت نخواهند کرد. در دهه اخیر پایگاه های نظامی آمریکا از بیشتر کشورهای آمریکای لاتین بر چیده شدند و یا همکاریهای نظامی به حداقل رسیدند. این گرایشها به نوعی به “انزوای” آمریکا منجر شدند. پس می بایست چاره ای اندیشید .

خبر برقراری روابط آمریکا ـ کوبا رهبران کشورهای مرکوسور (اتحادیه گمرکی آمریکای جنوبی) را که در آرژانتین نشست داشتند غافلگیر نمود. حتی آقای نیکلاس مادورو، رئیس جمهور ونزوئلا، وفادار و متحد کوبا و مخالف سرسخت سیاستهای آمریکا، اعلام داشت که “از نظر تاریخی ژست اوباما شجاعانه و ضروری و بی سابقه است.”

در برنامه های دیپلماتیک آمریکا نکات زیر اعلام شدند:

دیپلماتیک:

ـ ایالات متحده در ماه های آینده سفارت خود را در هاوانا بازگشایی می کند و کوبا هم باید چنین کاری را در واشنگتن انجام دهد.

ـ تماس بین مقامات ارشد کوبا و ایالات متحده آمریکا در باره مسائلی مانند مهاجرت، مبارزه با قاچاق مواد مخدر، حفاظت از محیط زیست و قاچاق انسان. حفاظت مرزهای دریایی کوبا و مکزیک در خلیج مکزیک درهنگام این گفتگوها مورد بحث قرار خواهند گرفت.

ـ در شش ماه آینده، جان کری موضوع حمایت کوبا از تروریسم را مورد تجدید نظر قرار خواهد داد.

مسافرت:

ـ دولت آمریکا شرایط اجازه سفر شهروندان خود به کوبا را آسان خواهد کرد. اما سفرهای گردشگری آنها در شرایط کنونی غیر ممکن است (باید یاد آور شوم که مسافرتهای گردشگری آمریکائیها به کوبا تاکنون دو مرحله ای بود. زیرا آمریکائیها در ابتدا به کانادا و یا هائیتی می رفتند و سپس به کوبا وارد می شدند. بعبارتی آنها هم یک کلاه شرعی برای اقدام خود پیدا کرده بودند).

در هر حال تسهیلات برای مسافرت و دیدار خانواده، روزنامه نگاران، دانشمندان، فعالین آموزشی، جلسات حرفه ای و شغلی، فعالیت مذهبی، مسابقات ورزشی، پروژه های انسانی و بعضی از فعالیتهای صادراتی، ایجاد خواهد شد.

بازرگانی:

ـ اجازه تجارت با شرکت های خصوصی کوبائی در بخش مصالح ساختمانی برای ساخت وساز مسکن، و همچنین در تجهیزات صنعتی و کشاورزی برای مزارع کوچک. اما تصمیم رفع همه جانبه تحریم تجارت با کوبا تنها توسط کنگره گرفته می شود.

بانک:

ـ از این به بعد بانکهای ایالات متحده می توانند نزد بانکهای کوبائی برای تسهیل انتقالات پولی حساب باز کنند.

ـ اتباع آمریکائی که به کوبا سفر می کنند می توانند از کارت پرداخت آمریکائی در کوبا استفاده کنند.

ـ شرکتهای آمریکائی که در دیگر کشورها قرار دارند اجازه ارایه خدمات بانکی به اتباع کوبائی که در خارج کوبا زندگی می کنند را دارند.

ـ ممنوعیت حساب های بانکی در آمریکا از اتباع کوبائی که دیگر در کوبا زندگی نمی کنند برداشته خواهد شد.

انتقال پول:

ـ اتباع آمریکائی از این پس می توانند بجای ۵۰۰ دلار تا ۲ هزار دلار در هر سه ماه برای هر کوبائی و یا سازمانهای انسانی مستقر در کوبا ارسال کنند و دیگر نیاز به مجوز نیست.

ارتباطات جمعی و تلفن:

ـ اجازه صادرات برای وسایل تلفنی آمریکا و خدمات ارتباطات جمعی داده خواهد شد. اُپراتورهای ارتباطات جمعی می توانند خدمات تجاری، تلفنی و انترنتی به کوبا ارایه دهند.

انگیزه های بازدارندگی و استراتژی.

بنظر می رسد که افزایش تنش بین روسیه و آمریکا و تمایل روسیه به برگشت به جایگاه اتحاد شوروی سابق، رهبران آمریکا را بر آن داشت تا با یک تیر دو نشان را هدف قرار دهند. یکی با دادن امتیاز به کوبا از نزدیک شدن کوبا و کشورهای آمریکای لاتین به روسیه کاسته شود. دیگر این که از استقرار مجدد سخت افزارهای روسیه در کوبا پیشگیری کنند. اگر چه در سال ۱۹۹۱ تصمیم به برچیدن پیمان ورشو و عدم پیشروی ناتو به سمت اروپای مرکزی و شرقی شد، اما اینک به یقین می توان گفت باستثناء بلاروس، دیگر کشورهای اقمار شوروی سابق فضای زمینی، هوائی و دریائی خود را در اختیار ناتو قرار داده اند. از نظر رهبران روسیه، ناتو هم اکنون بیش از پیش تهدیدی برای امنیت روسیه شده است. روسیه با تلاشهای خود سعی به مقابل مثل نمود و با فروش تسلیحات و بستن پیمانهای امنیتی در ونزوئلا و کوبا و نزدیک شدن به مرزهای آمریکا، نگرانی را در محافل رهبری آمریکا بوجود آورد.

روزنامه روسی “کمرسانت” خبر از بازگشایی پایگاه استراق سمع در”لوردس”در ۱۰۰ مایلی هاوانا داده است. اما روزنامه “میامی هرالد” در گزارش خود می گوید که آقای پوتین موافقت اصولی خود را در ۱۱ ژوئیه ۲۰۱۴ به هنگام بازدیدش از هاوانا پایتخت کوبا داده بود. روزنامه آمریکائی “میامی هرالد” تصریح می کند که “کوبا هم اکنون یکی از برنامه های استراق سمع بسیار وسیع و موثردر “بِخوکال” و”سانتیاگو” کوبا در اختیار دارد”.

طنز روزگار این است که روزنامه فلوریدا نیز یادآوری می کند که “سیزده سال پیش مسکو در آستانه ورشکستگی بود و در قبال بستن پایگاه “لوردس” از آمریکا تقاضای وام نمود و با بستن این پایگاه، هر ساله ۲۰۰میلیون دلار از پرداختن به کوبا صرفه جوئی کرده است. این روزنامه می افزاید که “در سال ۱۹۹۳، رائول کاسترو، وزیر دفاع وقت گفته بود که “لوردس” امکان ضبط ۷۵٪ از مکالمات ایالات متحده را برای مسکو فراهم می کرده است.”

میامی هرالد همچنین توضیح می دهد که “کوبائیها از بسته شدن پایگاه استراق سمع ” لوردس”بسیار خشمگین بودند”. و روزنامه ایزوستیا در سال ۲۰۰۴ گزارش داد که کوباییها از تحویل و برگرداندن تجهیزات پیچیده به روسیه به این بهانه که روسیه به آنها بدهکار است، خودداری کردند. اینک به نظر می رسد که هر دو کشور یکدیگر را پیدا کرده اند. به ویژه این که “اخیرا پارلمان روسیه ۹۰ درصد از ۳۸ میلیارد دلار از بدهی کوبا بجا مانده از دوران اتحاد جماهیر شوروی را بخشوده است”.

روزنامه میامی هرالد از یک روزنامه کوبائی نقل می کند که یک افسر روسی گفته است که “روابط بین روسیه و ایالات متحده از زمان بحران اوکراین تیره تر شده است. در واقع، روابط آنها، به جز یک دوره استثنائی هرگز خوب نبوده اند”.

از نظر میامی هرالد، اقدام اخیر روسیه “با فرستادن علائم (سیگنال) توسعه طلبی روسیه، و پیش بینی تداوم فضای سرد بین ایالات متحده و کوبا می باشد”. علاوه بر این” دوتن از اعضای کنگره آمریکا، که لاتین ـ آمریکائی اند به روشنی اعلام کردند که بازگشایی پایگاه “لوردس” بمثابه یک مانع جدی در روابط بین ایالات متحده و مسکو می باشد”. یک عضو کنگره از جمهورخواهان فلوریدا بازگشائی پایگاه “لوردس” را” تهدیدی برای امنیت ملی می داند.”

قدر مسلم آمریکائیان، روسیه و ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه را که در جستجوی حمایت برای رویاروئی با غرب بر سر بحران اوکراین است را زیر نظر دارند. پوتین گردش دیپلماتیکی خود را از ۱۱ ژوئیه ۲۰۱۴ در آمریکای لاتین با کوبا شروع کرد وسپس در آرژانتین و نشست سران بریکس (برزیل، روسیه، هند، چین، آفریقای جنوبی) در۱۵ و ۱۶ ژوئیه (جولای) در برزیل به پایان رساند: آماده سازی گسترش روابط دیپلماتیکی که پوتین در قاره ای شروع کرد که از نظر سنتی حیات خلوت واشنگتن است. این اقدامات روسیه می تواند مستمسکی باشد تا واشنگتن تحریمهای جدیدی را بخاطر حمایت روسیه از جدائی طلبان علیه مسکو باجرا درآورد.

قبل از ترک کوبا، ولادیمیر پوتین در مصاحبه با آژانس خبری کوبا، “پرسنا”، با تاکید بر اراده روسیه در “تشکیل ائتلاف کامل” با آمریکای لاتین، سیاست “ریاکارانه کنترل الکترونیکی” آمریکای لاتین توسط واشنگتن را برملا نمود. پوتین در این مصاحبه اظهار داشت: “همکاری روسیه با کوبا دارای ماهیت “استراتژیک و برای بلند مدت” می باشد.

از جمله پروتکلهای امضاشده برای همکاری انعقاد قرارداد بین شرکت نفت روسیه، روسنفت و شرکت نفت دولتی کوبا “کوپت” برای توسعه تحقیق و اکتشافات نفتی در خلیج مکزیک به چشم می خورد. روسیه در حال حاضر در رده نهم شریک تجاری با کوبا و پس از ونزوئلا، چین و اسپانیا است. هاوانا برای جذب سرمایه مورد نیاز، در ماه ژوئن ۲۰۱۴ قانون جدید سرمایه گذاری خارجی را به تصویب رساند.

بقول آقای آرتور لوپز کوهن، کارشناس روابط آمریکای لاتین با روسیه: “گشایش یا عدم گشایش پایگاه استراق سمع “لوردس” که بنوبه خود با اهمیت است، چندان مهم نیست. بلکه راه اندازی مجدد همکاری استراتژیک روسیه و کوبا که در برگیرنده همه حوزه های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، آموزش و پرورش و نیز بطور مسلم در حوزه دفاعی است، بسیار مهم است”.

 به گفته وی، این محافل نظامی روسی و کوبائی اند که برای از سرگیری روابط همه جانبه ابتکار عمل را در دست داشتند. کوبا دیگر یک کشور منزوی در مثلث کوباـ ایالات متحده ـ روسیه قرار ندارد. او در ادامه می افزاید: “استقرار تسلیحاتی که بمثابه حمله و یا به احتمال زیاد به تشدید وخامت روابط آمریکا و کوبا تلقی شود بسیار بعید است. نه کوبا و نه روسیه جرأت انجام آن را ندارند”.

بنظر می رسد مهره های شطرنج در دو سوی آتلانتیک برای رسیدن به مات کردن به حرکت درآمدند تا بار دیگر شطرنجی یک قطبی، یا چند قطبی در جهان ترسیم شود. اما در این جهان جهانی شده همه ممکنات قابل تصور اند. ایده آل اما آن است که نیروهای ترقیخواه و صلح دوست نگذارند که جهان تجربه تلخ دوران جنگ سرد را دو باره تکرار کند و جهان را به سمت صفر قطبی پیش ببرد. آیا این ایده آل با ریزش دولت فدرالیسم آمریکا در سالهای ۲۰۳۰ و سمتگیری به سمت دولت کنفدرال قاره آمریکا محقق خواهد شد؟