چالش های جنبش “زن-زندگی-آزادی” و وظایف نیروهای آزادیخواه و پیشرو

نزدیک به یک سال از آغاز جنبش اعتراضی و سراسری “زن-زندگی-آزادی”  مردم میهنمان می گذرد. درپی قتل ناجوانمردانه مهسا (ژینا) امینی در بازداشتگاه گشت ارشاد به دست پلیس سرکوب گر حکومت اسلامی، مردم خشمگین، بویژه جوانان، زنان و دانشجویان در اعتراض به این قتل فجیع حکومتی به صورت خود جوش به خیابان ها ریختند و در یک حرکت اعتراضی مسالمت جویانه، خواهان برچیده شدن گشت ارشاد و مجازات آمران و عاملان این جنایت شدند. علیرغم حرکت مسالمت آمیز مردم و خواست منطقی، قانونی و حقوقی آنان مبنی بر برخورد جدی و موثر حکومت با عاملان این جنایت، متاسفانه همچون گذشته، حاکمان بی تدبیر که جز بکار بردن زور و استفاده از انواع سلاح های آتشین، ابزار و روش دیگری برای پاسخ به مطالبات بر حق مردم نمی شناسند، به تجمع های اعتراضی مردم یورش برده و تا اوائل سال ۱۴۰۲ حدود ۵۰۰ نفر را به شیوه های مختلف به قتل رسانده و یا اعدام نمودند، هزاران نفر را مجروح و مصدوم و ده ها هزار نفر را دستگیر و زندانی نمودند.

جنبش “زن-زندگی-آزادی” با فراز و فرودهایی در طی یک سال گذشته، اگرچه به لحاظ شکلی و حضور مردم در خیابان ها با افت چشمگیری مواجه شده اما نه تنها ظرفیت اعتراضی و مبارزه جویانه مردم، بویژه زنان، جوانان، نوجوانان، کارگران و دیگر اقشار و طبقات زحتکش برای دستیابی به حقوق انسانی و اجتماعی و اقتصادی خود کاهش نیافته، بلکه برغم فشارهای نیروهای سرکوب و بازداشت و زندانی کردن آنان، با قوت و قدرت و به اشکال گوناگون ادامه دارد.

هدف از این نوشتار توصیف رخدادهای این یکسال، چگونگی شکل گیری تجمع ها و نحوه برخورد نیروهای سرکوب حاکمیت با آن ها و نحوه مقابله مردم با پلیس و بیان هزینه – فایده این جنبش و حتی بیان دست آوردهای احتمالی آن نیست، بلکه کوشش به عمل آمده تا با تحلیل نقاط قوت و ضعف، فرصت ها و تهدیدهایی که طی یک سال گذشته جنبش با آن مواجه بوده، به راهبردهایی دست یافت تا در برآمد بعدی جنبش، که بی تردید چندان هم دور نخواهد بود، بتواند راهنمای عمل نیروهای مبارز و تشکل های صنفی، مدنی و سیاسی برای وادار کردن حاکمیت به عقب نشینی در برابر خواست های به حق مردم و عبور از نظام سرکوب گر جمهوری اسلامی قرارگیرد.

به جرات میتوان گفت مهمترین نقطه قوت جنبش دریک سال گذشته نقش پررنگ و برجسته زنان درآن است، بطوری که در همه وجوه نابرابر مبارزه با حاکمیت مستبد و تمامیت خواه، پیشگام بوده و نه تنها در دفاع از حقوق پایمال شده خود در طی چهل و اندی سال حاکمیت نظام اسلامی، پایدار و استوار ایستاده اند، بلکه جدی ترین کنشگران مسالمت جو در دفاع از آزادی های مدنی، حقوق بشر و استقرار دمکراسی در کشور می باشند. بی باکی، از خود گذشتگی و تلاش پیگیر و مستمر برای دستیابی به خواست های زنان و دیگر اقشار اجتماعی از ویژگی های برجسته زنان مبارز میهنمان در جنبش اخیر محسوب می شود.

سراسری بودن جنبش اعتراضی اخیر، در قیاس با خیزش های اعتراضی دیگری که از زمان تاسیس جمهوری اسلامی تاکنون در کشور رخ داده، یکی دیگر از نقطه قوت های آن محسوب می شود، بطوریکه در بیش از ۱۴۰ شهر کشور و حتی در شهرهای کوچک و دور افتاده نظیر آبدانان، ایذه، کاشمر و…مردم برای اعتراض به اقدامات غیرانسانی رژیم در کشتار مردم بی دفاع و سیاست های ضد منافع ملی و چپاول گری حاکمان به خیابان ها سرازیر شدند.

مسالمت آمیز بودن حرکت اعتراضی مردم در محکوم نمودن قتل مهسا (ژینا) امینی به دست نظامیان سرکوبگر حکومت نقطه قوت دیگر آن است. اگرچه حاکمیت اسلامی سعی زیادی به عمل آورد تا در شهرهای مختلف و در مناطق و خیابان های تهران با کشتار مردم و حملات ایذایی، مردم را به تقابل با نیروهای سرکوب وادار نماید و جنبش مسالمت جویانه مردم را به خشونت بکشاند و با سرکوب گسترده آن را مهار نماید، اما هوشیاری مردم مانع از موفقیت برنامه های حیله گرانه رژیم شد.

یکی از ویژگی ها و نقاط قوت برجسته جنبش “زن-زندگی-آزادی” ماهیت غیردینی و کاملا سکولار آن است، امری که در مبارزات چهل و اندی ساله مردم علیه نظام اسلامی بی سابقه و یا حداقل کم سابقه است. به بیان دیگر هدف مقدم جنبش نه تنها عبور از نظام جمهوری اسلامی و براندازی آن، بلکه عبور از هر نوع اندیشه و رویکرد دینی، مذهبی و ایدئولوژیک برای اداره جامعه است.

با وجود نقطه قوت های برشمرده شده، جنبش “زن-زندگی–آزادی” با نقاط ضعف عدیده ای مواجه بوده و هست که همراه با پاره ای از تهدید های بیرونی، که در ادامه به آن ها پرداخته خواهد شد، جنبش را با رکود و افت مواجه ساخته است. اهم این نقاط ضعف رامی توان به شرح زیر برشمرد:

• فقدان رهبری مشخص. منظور عدم وجود یک سیستم رهبری کننده شناخته شده و مورد قبول اکثریت جامعه است که فرد معینی درآن نقش سخنگویی را به عهده دارد. باید بپذیریم که در غیاب چنین نهادی در رهبری مبازرات، هیچ نهاد دیگری، نه شبکه های مجازی، نه تلویزیون های ماهواره ای ونه یک جریان سیاسی خاص، نه تنها قادر به ایفای چنین نقشی نیستند، بلکه می توانند امر مبارزه را به انحراف بکشانند.

• فقدان و ضعف سازمان دهی. بطور کلی جنبش های خود جوش تحت تاثیر یک محرک تصادفی و به صورت هیجانی پدید می آیند و در بروز آن ابتدا به ساکن هیچ گروه، سازمان و فردی نقشی ندارد، بلکه وجود پتانسیل نارضایتی های عمیق و ریشه دار در بین طبقات و اقشار اجتماعی بستر مناسبی برای وقوع آن فراهم میکند، همانگونه که در جنبش های سال های اخیر و از جمله جنبش مهسا در کشور شاهد بودیم. نارضایتی های انباشته شده طی سال ها، در بین اغلب طبقات و اقشار جامعه، بستر لازم را فراهم ساخت تا با قتل حکومتی مهسا امینی تبدیل به فوران و شعله ور شدن خشم مردم، بویژه جوانان و نوجوانان شود. روشن است که در غیاب سازماندهی درست نیروهای حاضر در صحنه، دیر یا زود نیروها پراکنده شده و نتایج مورد انتظار حاصل نمی شود.

• فقدان برنامه ریزی متضمن استراتژی و تاکتیک روشن برای دستیابی به خواست های موضوعی و موضعی و اعلام سراسری آن تا نیروها و عناصر فعال در جنبش با آگاهی و شناخت کافی از جوانب مختلف آن بتوانند تاکتیک های معطوف به هدف را اجرا نمایند.

• عدم پیوستن اکثریت توده ناراضی بویژه کارگران و زحمتکشان به “زن-زندگی-آزادی” برغم همدلی و همراهی مستقیم و غیرمستقیم از آن.

• عدم شناخت و ارزیابی واقع بینانه از توان و ظرفیت نیروهای سرکوب نظام و فراتر از آن به کارگیری گسترده و بی حد و مرز از آن برای مقابله با خیزش های مردمی و مهار آن.

• طرح شعارهای حداکثری در شروع حرکت اعتراضی که از یکطرف موجب ترس و وحشت حاکمیت تمامیت خواه شده و عزم جدی برای سرکوب آن گرفت و هراس گروه ها و اقشار وسیعی از مردم از فروپاشی سریع احتمالی نظام و آینده مبهم و نامشخص وضعیت خود و سرنوشت کشور، از سوی دیگر شد. در واقع فقدان چشم انداز تا حدودی روشن از نظام جایگزین، با توجه به تجربه انقلاب سال ۱۳۵۷ عامل موثری در فراگیر نشدن جنبش شد.

علاوه بر نقاط قوت و ضعف ذکر شده که عمدتا ناشی از عوامل ذاتی و درونی جنبش است، پاره ای فرصت ها و تهدید ها، به عنوان عوامل بیرونی نیز جنبش را تحت تاثیر قرار داد.

اصلی ترین فرصت های پیش روی جنبش را می توان به شرح زیر برشمرد:

• نا کارآمدی و ناتوانی حاکمیت استبدادی و ضد مردمی در حل بحران های جاری در کشور، بویژه بحران اقتصادی که موجب گستردگی و عمق یافتن فقر و فلاکت و در نتیجه تشدید نا رضایتی در بین وسیعترین طبقات زحمتکش و اقشار میانی جامعه شده است.

• تشدید اختلافات و عمیق تر شدن شکاف های درونی در بین جریان های مختلف تمامیت خواه حاکمیت و در نتیجه ریزش نیروهای آن و در عین حال پیدایش تزلزل در بین گروه هایی از هواداران نظام.

• تحکیم همگرایی و همسویی بی سابقه در بین احزاب، جریان ها و فعالان سیاسی و اجتماعی در حمایت از جنبش “زن-زندگی-آزادی” در خارج از کشور و برگزاری تظاهرات گسترده ایرانیان خارج از کشور برای جلب افکار عمومی و دولت ها به آنچه در ایران می گذرد در مراحل آغازین جنبش.

همراه با این فرصت ها، جنبش با تهدید های گوناگونی نیز مواجه بود و تحت تاثیر آن ها قرار داشت. اهم این تهدید ها عبارتند از:

• وجود برنامه ها ی اطلاع رسانی و تفسیرهای خبری رویدادهای ایران با بزرگ نمایی های غیرواقعی در تلویزیون های ماهواره ای فارسی زبان و شبکه های مجازی گوناگون و القاء ایفای نقش رهبری و هدایت مبارزات داخل کشور از طریق صدور فراخوان های مختلف. سمت و سو و محور تبلیغاتی این شبکه ها، بخصوص تلویزیون های ماهواره ای ارائه تصویری غیرواقعی از رویدادهای داخل کشور و برجسته سازی سقوط زود هنگام نظام و ترغیب مردم به مقابله رو در رو با نیروهای تا دندان مسلح رژیم و به خشونت کشاندن مبارزات مسالمت آمیز مردم بود.

• دامن زدن به مقابله به مثل با نیروهای سرکوب گر نظام تحت عنوان ” دفاع از خود” توسط جریان های افراطی داخل و خارج کشور.

• نقش مخرب و تفرقه افکنانه برخی از جریان ها و فعالان سیاسی انحصار طلب خارج کشور که تضعیف تظاهرات و مبارزات متحد و آزادیخواهانه ایرانیان خارج از کشور را درپی داشت.

• همکاری نزدیک اطلاعاتی-امنیتی تعدادی از کشورهای دوست جمهوری اسلامی با دستگاه ها و نهادهای اطلاعاتی و امنیتی ایران درمورد نحوه مقابله با اعتراضات و جنبش های خیابانی و تجهیز آن ها به پیشرفته ترین ابزارها و ادوات سرکوب. برخی شواهد نیز حکایت از استفاده مستقیم نظام اسلامی از نیروهای شبه نظامی طرفدار خود در برخی از کشورهای همسایه ایران برای سرکوب اعتراضات مدنی مردم کشور دارد.

با مروری بر نقاط قوت و ضعف، فرصت ها و تهدید هایی که جنبش “زن-زندگی-آزادی” با آن مواجه بوده و در چشم انداز پیش رو نیز می توان انتظار داشت جنبش های مطالباتی و مبارزاتی مردم تحت تاثیر این عوامل قرار داشته باشد و دریک جمعبندی کلی از چگونگی اثرگذاری این عوامل می توان به راهبردهایی برای مدیریت معطوف به نتایج مورد انتظار حرکات گسترده اعتراضی درآینده، که چندان نیز دور از انتظار نیست، دست پیدا کرد.

مهمترین راهبرد برای هر جریان و فعال سیاسی می بایست بر بنیاد تقویت، تحکیم و ایجاد نهاد های مدنی و صنفی استوار باشد و این نهادها به عنوان هسته های اصلی جنبش های مطالباتی و مقاومت در برابر تعرض حاکمیت به حقوق شهروندی به رسمیت شناخته شود. اگرچه میدانیم دستگاه های سرکوب حاکمیت می کوشند به طرق مختلف مانع شکل گیری و فعالیت اینگونه نهاد ها شوند اما تجربه نشان داده است که حاکمیت، علیرغم میل باطنی خود ناچار است به وجود و فعالیت چنین نهاد هایی تن دهد، حتی در قالب تشکل های زرد. تاکید براهمیت راهبردی این نهاد ها به دلیل نقشی است که می توانند، در غیاب احزاب و تشکل های سیاسی، در رهبری و سازماندهی مبارزات صنفی و مدنی طبقات و گروه های اجتماعی مختلف و بر اساس یک برنامه مشخص، ایفا کنند. با اینکه مبارزه این نهادها بطور معمول جدا از هم و برای طرح و پیگیری خواست های مشخص صنفی و یا مدنی خاصی دنبال می شود اما تردیدی نباید داشت که با تشدید و تعمیق بحران های اقتصادی، اجتماعی و مدیریتی و به دلیل وجوه مشترکی که بین مطالبات این نهادها، به صورت مجزا از هم وجود دارد، می توان انتظار داشت که این مبارزات جدا از هم دریک فرایند اجتناب ناپذیر با یکدیگر پیوند خورده و به صورت یک حرکت اعتراضی یکپارچه و متحد عمل کند. در چنین شرایطی است که خیزش های اعتراضی پراکنده و کم دامنه می تواند به یک جنبش توده ای میلیونی تبدیل شده و حاکمیت را تسلیم خود نماید.

بدیهی است که با حضور میلیونی طبقات و اقشار مختلف در عرصه های گوناگون مبارزه، نیروهای سرکوب حکومت تحرک و کارایی خود را از دست داده و تعمیق شکاف های درونی حاکمان تمامیت خواه را نیز در پی خواهد داشت.

م. عباسی

هفتم شهریور

چاپ متن