ناکارآمدی مبارزات خیابانی کارگران ایران

« به بهانه برگزاری تجمعات راهپیمایی بعد از ماه مه معلمان و کارگران »

اول ماه مه امسال و متعاقب آن برگزاری اعتراضات و راهپیمایی کارگران در بندر امام و معلمان ۱۲ شهر  ایران باعث شد تا فارغ از هرگونه جانبداری سیاسی، نحوهِ کارکرد و تاثیر مبارزات خیابانی بویژه توسط کارگران میهن ارزیابی تا آثار مثبت و منفی آن مشخص شود. بدین خاطر مبارزات سال های اخیر کارگران با نگاه بر واقعیت ارزیابی می شود، یعنی اینکه واقعیت امری عینی، قابل اندازه گیری و اثبات و غیر قابل تغییر است، اما متاسفانه تاکنون ارزیابی نگاه واقعیت گرایانه نزد دیگر نیروهای سیاسی و در اینجا جریان چپ، کمتر به کار گرفته شده و بیشتر ارزیابی ها براساس نگاه حقیقت گرایی و اتوپیایی است، که در تقابل با واقعیت گرایی معنا می یابد، زیرا بخش وسیعی از جریان چپ حامی کارگران از نگاه عینی و واقعیت گرا مشکلات آنان را بررسی ننموده، در نتیجه حاصل پردازش های آرزومندانه ذهنی خود را جای واقعیت می نشانند که هرچند تاکنون فرجامی خوش نداشته است، ولی در برخورد با واقعیت نگاه آنها به سمت حقیقت گرائی تغییر می کند.

برای اثبات ذهنی گری جریان چپِ بیگانه با عینی گری ضرورت دارد، اخبار و رویکرد های اخیر مورد توجه قرار گیرند؛ تحلیل بخشی از جریان چپ ادعا می کند :« جنبش کارگری ایران در آستانه فصلی تازه قرار گرفت.» خبر و تحلیل دیگری مدعی است :« امسال در ایران به پاخاسته، روز جهانی کارگر اهمیتی بسا فراتر از معمول یافت و به تریبونی برای نمایش آشکارتر پیوستگی درونمایه ای مُطالبات طبقات، قشرها و خلقهای زیر ستم بدل گردید.» یا آن دیگری می نویسد : « کارگران در وظیفه تغییر رادیکال شرایط سیاسی و اجتماعی موجود و در هم کوفتن مانع اصلی بر سر راه خود، اشتراک عمل و نظر دارند. از این زاویه اول ماه مه ۱۴۰۲ را باید برشی برجسته از یک دوران تاریخی به حساب آورد که آغازشده است

هر بار که ارزیابی و تحلیل مدعیانِ « خود نماینده کارگر پندار » را می خوانی بیشتر تعجب برانگیز می شوند و چوبین بودن پای استدلال آنها بیشتر نمایان می شود که اینان چگونه واقعیت گرایی را پیش پای حقیقت گرایی آرزومندانه خود قربانی می کنند. در نتیجه ارزیابی آنها منجر به صدور حکمی می گردد که متاسفانه متناسب با واقعیت نبوده و با آن همخوانی ندارد ، زیرا واقعیت شواهد غیرقابل انکاری را نشان می دهد، که طبقه کارگر فعلا نمی خواهد با روشِ رادیکالیِ دلپسند بخشهایی از جریان چپ شرایط موجود را تغییر دهد. ضمن اینکه می توان با این گزاره که اول ماه مه امسال برشی برجسته از دوران تاریخی به حساب می آید، پیوند برقرار نکرد، ولی در اینکه دوران تاریخی دیگری آغاز شده است که در آن طبقه کارگر در هزاره سوم به چنان سطحی از هشیاری سیاسی ارتقا یافته تا بار دیگر در دامچاله رادیکالیستی برخی گروههای به ظاهر طرفدار طبقه کارگر نیفتد. آرزویی بیش نیست.

واقعیت چنان گویاست که ثابت می کند کارگران مشاغل گوناگون ایران زیر چتر مطالبات قابل حصول ( ممکن و نه مطلوب ) قرار دارند و از هرگونه کوشش برای تحقق مطالبات خود کوتاهی نمی کنند، علاوه برآن از تلاش برای تشکیل  نهادهای صنفی خود نیز دریغ نمی ورزند، زیرا در عمل متوجه شده اند که  فعالان مدنی با اعتراضات در خیابان، نه به دمکراسی دست می یابند و بالطبع نه کارگران معترض در خیابان قادر به حل مشکلات معیشتی و تحقق مطالبات خود خواهند شد.

اینکه فعالان کارگری آرزومندانه مطرح می کنند که تجربیات مبارزات کارگران ایران در چند سال اخیر نشان داده است، کارگران با بیان خواسته های خود از حضور دائمی شان در اعتراضات خیابانی، توانسته اند بیشترین تاثیر را بر افکار عمومی و کارفرمایان بگذارند؛ ترجمانی نادرست از تاکتیک بی فرجام است، که مشخص نمی کند اعتراضات خیابانی کارگران فارغ از کمیت آن، کجا و چگونه بر افکار عمومی تاثیرگذاشته اند و کدامین قشر یا اقشار جامعه را با خود همراه کرده تا حمایت آنها را برانگیزد ؟ اینها پرسش هایی هستند که در برابر مدافعین حضور کارگران در خیابان قرار دارد، ولی تاکنون از سوی آنها پاسخی قانع کننده اعلام نشده است.

پرسشی دیگر!

آیا تداوم اعتراضات خیابانی به تغییرات سیاسی و یا اقتصادی معناداری دست خواهدیافت؟ اینکه عنوان می شود، در دهه های اخیر اعتراضات خیابانی به بارزترین نشانه مبارزه برای رسیدن به خواسته های سیاسی، اقتصادی در کشورهای سراسر جهان تبدیل شده است، آیا این رویکرد و تجاربش قابلیت تجویز به جامعه ایران را دارد تا اثرگذاری را هدف قراردهد؟ واقعیت گویای آن است که تاکنون اعتراضات خیابانی با هر هدفی، عرصه مناسبی بویژه برای موفقیت مطالبات اقتصادی و مدنی نبوده، حتی به نفع کارگران و معترضینِ دیگر حوزه ها هم تمام نشده و در عمل برعلیه منافع آنها حرکت کرده است. تجارب تاریخی جنبش کارگری ایران و جهان در نکته ای مشترک هستند که بجز حضور در خیابان، راههای بسیار موثرتر دیگری برای طرح مطالبات صنفی و یا سیاسی چه برای کارگران یا دیگر معترضین جامعه وجود دارد، مثلا تشکیل سازمانهای اجتماعی یا مردم نهاد همچون « ان . جی .او » ها . آیا تشکیل سازمان صنفی کارگری بدیل اعتراضات در خیابان نیست که راه کم هزینه برای ثمربخش بودن مطالبات را به کارگران نشان میدهد.                                                                                                                                                                با وجود واقعیات غیرقابل انکار یعنی ناکارآمدی حضور در خیابان، باز هم برخی گمان می کنند حضور هر معترض با هر مطالبه ای در خیابان ، اقشار دیگر طبقات را متوجه آنها می کند تا فکر نکنند تنها هستند. اما در عمل شاهد هستیم که در اعتراضات خیابانی اخیر کارگران و یا معلمان، حتی تعدادی از همکاران خودشان هم  به آنها نپیوسته اند، تا پیوندی بین معلم و کارگر برقرار شود. از طرفی دیگر برخی از فعالان گروههای سیاسی حوزه کارگری، خوشباورانه تصور می کنند در اعتراضات خیابانی گاهی هم مردم پیروز می شوند، تجارب در این زمینه، یعنی پیروزی موردنظر آنها چندان هم ساده نیست، زیرا وقوع این امر زمانی امکانپذیر است، که جمعیت معترضین از این حضور تا حضور دیگر به اندازه کافی افزایش یابند و حمایت دیگر اقشار اجتماع را با خود همراه سازند تا به صف آنها بپوندند. حالا چه جریانی از چپ و راست و کدام تشکل آنها، در ارزیابی مبارزات خیابانی کارگران و فعالان مدنی، می توانند افزایش و رویش ها، پیوستن ها و حمایت های هم طبقه و اقشار دیگر طبقات را ثابت کنند و اگر شاهد آن هستند و ما نمی بینیم بفرمایند، کی ؟ کجا ؟ بررسی اعتراضات خیابانی کارگران حاکی از آن است، نه تنها تعداد قابل توجهی به معترضین افزوده نشده است، بلکه اصرار بر این تاکتیک، سرکوب معترضین را افزایش داده است.

اصول و آموزه های علم سیاست به ما می آموزاند، معمولا اعتراضات خیابانی باید توان بسیج مردمی یک خیزش یا جنبش را نشان دهد  که این نشانه در هیچیک از اعتراضات سالهای اخیر تا اول ماه مه سالجاری خورشیدی رویت نمی شوند، قطعا حضور در خیابان یا همان اعتراضات خیابانی  به سطحی اثرگذار دست نیافته اند تا بتوانند با جذب تعداد بیشمار شرکت کنندگان، قدرت حضور در خیابان را به رخ حاکمیت بکشانند.

باید پذیرفت در حال حاضر اعتراضات خیابانی نه تنها باعث تغییر حاکمیت نیستند، بلکه متقابلا باعث تیزتر کردن تیغ سرکوب حاکمیت علیه معترضان خواهدشد. نباید غفلت کرد که اعتراضات خیابانی حهت تاثیرگذاری بر حاکمیت با میزان رشد کمی و کیفی جمعیت معترضین و حمایت چشمگیر مردم از آنها ارتباط مستقیم دارد، بدین ترتیب در چنین وضعیتی است که می توانند حاکمیت را تضعیف و معترضین را قوی تر سازد. آیا واقعا در عمل می توان این اصل را ثابت نمود که اعتراضات خیابانی ضمن جذب مردم، حاکمیت را تضعیف کرده باشد؟ البته توانسته است تا حدودی حاکمیت را در معرض تهدید قرار دهد، ولی از آنطرف آیا معترضین و در اینجا بطور مشخص کارگران قوی تر شده اند؟ قطعا پاسخ مثبت نخواهدبود. آنچه بعضی این روزها فریاد سر می دهند و بر ضرورت حضور کارگران در خیابان تاکید دارند، پیامی که از این نگاه دریافت می‌ شود، چیزی جز تشدید پراکندگی در بین کارگران و هدایت آنها به بیحاصلی اعتراضات و رواج انفعال کارگران نیست. اینان شاید واقف بر این نیستند که حضور کارگران در خیابان اگر نتواند منشاء اثر و  مقدمه ای برای رفتن به سوی تشکیل تشکل و سازمان اجتماعی و تشکل صنفی خاصی شود، قطعا آثار زیانباری برجا خواهد گذاشت که در تاریخ جنبش کارگری ایران از آن تجارب تلخ کم نیست.

بدون تردید اعتراضات خیابانی زمینه پراکندگی طبقه کارگر ایران را استمرار بیشتر می بخشد، بنابراین هر گونه اصرار فعالان صنفی و مدنی بر نوعی خاص از شیوه مبارزه در خیابان بسیار نادرست و ناشی از ناتوانی آنان در درک شرایط مشخص کنونی بوده و ابتلای آنان را به حقیقت گرائی و آرزومندی آشکارتر می کند. معتقدم توصیه به کسب امتیاز و تحقق مطالبات از طریق خیابان راه به جائی نمی برد! هیچ؛ بلکه باعث پراکندگی هرچه بیشتر معترضین در خیابان می شود، در نتیجه جمع پراکنده معترضی، سازمان ناپذیر و موقتی و بی برنامه برجا خواهدگذاشت که هیچ گاه از تشکل یا سازمان خود برخوردار نمیشود؛ بدین ترتیب می توان گفت که حضور در خیابان     سبب ایجاد تشکل نمی شود و باعث ناتشکل است.

همگی در یک نکته اتفاق نظر داریم، که بیکاری حادترین و در عین حال گسترده ترین معضل دامنگیرِ طبقه کارگر ایران است، خصوصی‌ سازی گسترده و اجرای برنامه‌های صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی در ایران، شرایط سختی را برای کارگران رقم زده است. به گفته فعالان کارگری، پروژه‌ خصوصی سازی در جمهوری اسلامی، شرایط کارگران وهمچنین کارگاه ها وبنگاه ها را بدترکرده  ‎ است و دلائل گوناگون را می توان برشمرد که تحریم ایران و درگیری جمهوری اسلامی با مسائل منطقه در قبال تحریکات کشورهای همسایه، هنوز عامل تشدید مشکلاتی ست که دامنگیر کارگران شده است. حاکمیت جمهوری اسلامی هرچند جهت حل مشکلات اقشار زحمتکشان اعم از کارگران و معلمان و برونرفت خود از چالش های گوناگون داخلی و خارجی تلاش هایی می کند، ولی هنوز توجه کافی به توسعه متوازن از زاویه تامین معیشت کارگران و زحمتکشان ندارد .

در بازه زمانی حاضر که حضور در خیابان جهت تحقق دمکراسی و تامین مطالبات اجتماعی اقتصادی نُقل محافل سیاسی و صنفی است، و توصیه به برگزاری اعتراضات خیابانی مد روز شده است، توصیه هر بخشی از جریان چپ به ایجاد رابطه و اتصال تشکل صنفی کارگری با گروه‌های سیاسی نتیجه بخش نبوده و حرکت مطالبه محورانه آنها را به مقصد نخواهدرساند، نیاز به یادآوری است که در اعتراضات سالهای اخیر حاکمیت اتهام فعالان کارگری بازداشت شده را پیش از آنکه طرح مستقل مطالبات صنفی بداند، سیاسی و تشکیلاتی ارزیابی کرده است.

من معتقدم اگر حرکت‌های جسته و گریخته و حتی پیوسته توسط کارگران با طرح مطالبات محدود، از مجاری تشکلهای زرد ازجمله حتی خانه کارگر دنبال شوند؛ به ضرس قاطع روند شکل گیری سندیکا و اتحادیه‌های کارگری را سرعت می بخشد تا بتوانند سطح مطالبات خود را از تقاضا‌های محدود به سطح کلان‌تر ارتقاء دهند. طبعا هر گونه اصرار و یا تاکید بر نوعی خاص از شیوه مبارزه که پراکندگی طبقه کارگر ایران را استمرار بخشد، بسیار نادرست و ناشی از ناتوانی فعالان کارگری چپ در درک شرایط مشخص کنونی است

در انتها پرسش هایی پیش می‌آیند، چرا جامعه کارگری که بیشترین مطالبه‌گری خود را در خیابان فریاد بزنند هربار کمتر از قبل به حقوق خود می‌رسند؟ چرا نبایستی حضور کارگران در خیابان کنار گذاشته شود، تا اعتراضات صنفی را از روش هایی غیر از خیابان دنبال کنند، یعنی به دنبال تحقق اهداف متناسب با شرایط موجود اجتماعی و اقتصادی و توانمندی کارفرمایان باشند، هر چند برخی معتقدند که در نهایت مطالبات صنفی از طریق غیر از خیابان در ایران نمی‌تواند راهگشا باشد و باید بسیاری از این مطالبات، پاسخ خود را در خیابان بدست آورند، چون فشار اقتصادی و قدرت سرکوب دولت جمهوری اسلامی و کارفرمایان دست به دست هم داده اند تا کارگران را از مبارزه قانونی، از طریق سندیکا و اتحادیه های کارگری و حتی به قول لنین، حضور در تشکل های زرد مأیوس کنند.

آیا واقعا چنین است ؟ « خودنماینده کارگر پنداران»، چه پاسخی برای این پرسش دارند، اگر می داشتند متوجه می شدند، امر آگاهسازی کارگران باید به چنان درجه ای برسد تا زحمتکشان از فعالیت در محفل های محل کار و در صورت امکان سندیکا هراسی نداشته باشند. زیرا مبارزه مطالبه خواهانه کارگران در محیط کار، نخست از رایزنی با کارفرما بخش خصوصی و دولتی شروع می شود تا در روند تعامل با هم به نتیجه ای برسند، که به تامین منافع حدودا مطلوب کارگران و مقدور برای کارفرما ختم می شود،  تغییر عرصه مبارزه از خیابان به کارخانه و کارگاهها به خودی خود ، نافی نهادسازی کارگران در حوزه فعالیت صنفی به شمار نمی‌آید. البته نهادسازی در ایران چندان هم ساده نیست، زیرا حکومت تاکنون اجازه نداده است، کارگران نهادسازی کنند، و یکی از دلائل این مانع سازی ترس و واهمه تاریخی است که از پیشینه جنبش کارگری برمی خیزد، که متاثر از اتصال بلامنازع کارگران به احزاب سیاسی استحصال شده است. پس برای کاهش ترس حاکمیت چه باید کرد؟ مقدمه کاهش مزبور تشکیل نهادهای صنفی جهت طرح مطالبات مقدور، از طریق اعلام اعتراض در محل کار می باشد تا کارگران به خواسته های خود برسند. ولی باید به چنان سطحی از آگاهی برسند که تاحدودی زیادی رسیده اند، هرچند کافی نیست. شاهد هستیم از متن مبارزات اخیر کارگران استقلال خاصی فراروئیده  که باید تقویت شود تا اعتراضات صنفی آنها با گروه‌های سیاسی اتصالی پیدا نکند. بدین خاطر باید هشیار بود و نیز اجازه نداد که اعتراضات صنفی اتصالی با مسائل غیرصنفی و گروه‌های سیاسی پیدا کنند، چون برقراری ارتباط کارگران و اتصال آنها به تشکل های غیرصنفی خود بهانه ای بدست حاکمیت می دهد تا   هرگونه اعتراضات بحق کارگران و فعالان کارگری را در رابطه با گروه‌های سیاسی بداند و آنها را  بازداشت و زندانی کند.