گزارش از مریم رحمانی
درباره صیغه (ازدواج موقت) تاثیر و تبعات اجتماعی و حقوقی آن بر زندگی زنان در سایت مدرسه فمینیستی مطلب متعددی منتشر شده است. از جمله دیدگاه های موافق و مخالف مجالی برای استدلال داشته اند، (مقالات سلسله وار از جمله: «صیغه، سنتی مفید و ارزنده بخش اول و بخش دوم » به قلم دکتر محمد برقعی،« صیغه و عقوبت رابطه جنس» نوشته نوشین احمدی خراسانی، صیغه، امتداد منطقی نهاد ازدواج در ایران » به قلم دکتر حسین باقرزاده« «صیغه، از نگاه سنت گرایان متجدد» به قلم محمد غزنویان،« صیغه: سنتی غیرانسانی، محصول حاکمیت مردسالار» نوشته دکتر ناهید توسلی، « صیغه و عفونت رابطه اخلاقی » به قلم فرهاد شرفی، «سخنی با منقدان صیغه» نوشته محمد برقعی و آخرین آن هم مصاحبه با مینو مرتاضی است. همه آنچه تاکنون منتشر شده صرفا بیان دیدگاه های نظری افراد بوده است اما در نشست این ماه گروه «مطالعات زنان انجمن جامعه شناسی» زمینه ها و پیامدهای ازدواج موقت برای زنان مورد بررسی قرار گرفت. شاید نتایج ۲ساله این تحقیق که پایان نامه کارشناسی ارشد معصومه پریشی است پاسخ گوی بسیاری از مسائل برای هر دو گروه موافق و مخالف باشد. پایان نامه ای که زحمت زیادی برای آن کشیده شد اما در جلسه دفاع با کارشکنی داور پایان نامه روبرو شد و اگر سعه صدر معصومه بریشی و دفاع دکتر اعزازی نبود جلسه دفاع کنسل می شد!
در ابتدا دکتر شهلا اعزازی به تعریف خانواده مدرن و تاثیر ازدواج موقت بر این نهاد پرداخت. اعزازی گفت: امروزه در ایران ازدواج موقت همخوان با زندگی مدرنیته نیست . چگونه دولت می خواهد این دو پدیده را ادغام کند. اگر ازدواج موقت رواج یابد با مشکلاتی روبرو می شویم که فعلا نداریم. یعنی نه تنها مشکلات گذشته را داریم بلکه مشکلات جدید را هم خواهیم داشت.
وی سپس به روند شکل گیری خانواده هسته ای اشاره کرد و ادامه داد: در حال حاضر در غرب انواع و اقسام خانواده وجود دارد. در ایران هم در کنار خانواده هسته ای با اشکال دیگر خانواده ،مادر و کودک تنها ، پدر و کودک تنها یا خانواده بدون فرزند که نمی خواهند فرزند داشته باشند روبرو هستیم. شرایط اجتماعی جدید مشکلات اجتماعی را به همراه دارد. در همه دنیا سیاست مداران محافظه کار از برگشت به ارزشهای خانواده صحبت می کنند. در ایران خانواده ارزش بالایی دارد. این استاد دانشگاه افزود:در خانواده ماقبل مدرن مردان رئیس خانواده بودند در خانواده مدرن عضو خانواده هستند. شکل کنونی خانواده بعد از انقلاب صنعتی بوجود آمده و عشق عامل اصلی شکل کیری خانواده است در مقابل وفاداری هم مطرح می شود. درحالی که در غرب حتی در روابط خارج از ازدواج وفاداری مهم است و خیانت باعث تمام شدن رابطه می شود اما ترویج ازدواج موقت سبب عدم وفاداری می شود.
دکتر شهلا اعزازی در ادامه افزود: درترویج ازدواج موقت اصلا مسئله زنان در میان نیست و نگاه کاملا مردانه است. براساس آمارهایی که از تحقیق ارزش ها و نگرش های ایرانیان در سال۱۳۸۲ بدست امده ۲/۸۷درصد مردان و ۹۶درصد زنان مخالف ازدواج مجدد بودند البته درباره ازدواج موقت آماری نداریم. آنچه دولت مردان از قانونی کردن ازدواج موقت عنوان می کنند ضابطه مند کردن نیازهای جنسی مردان است. انگار نیاز جنسی مردان هیولایی است که بر تمام زندگی آنها سایه افکنده است. مردان بعد از یک ساعت می توانند مجددا ازدواج موقت دیگری داشته باشند اما زن باید ۳۰تا۴۵ روز عده نگه دارند پس نیاز جنسی زن در این مدت چه می شود؟ مردان متاهل می توانند در سفر برای پاسخ به نیاز جنسی اشان ازدواج موقت کنند اما همسران این مردان با نیاز خود باید چه کنند؟ باید پرهیز جنسی داشته باشند. این چه پدیده ای است که دارند وارد خانواده می کنند؟ خانواده یعنی پدر،مادر و فرزندان اما با ترویج ازدواج موقت ما مادر و فرزند خواهیم داشت.
ضابطه مند شدن یعنی چه؟ یک رابطه نامشروع با خواندن یک عقد مشروع می شود فایده آن برای جامعه چیست؟ بعد از یک ازدواج موقت یک ساله منجر به حاملگی زن چطور باید مرد را پیدا کند؟ اگر مرد توانایی ازدواج دائم نداشته حالا چطور می تواند از زن نگهداری کند؟ بچه را باید چه کند؟ به مادر بسپارد ؟به خانواده خودش بدهد؟ اگر متاهل باشد چه اتفاقی برای زن و کودکش خواهد افتاد؟ بنابراین می بینیم دولت به جای اینکه وظایف خود را بدرستی انجام دهد آنها را به خانواده ها تحمیل می کند.
وزیر آموزش و پرورش که از ازدواج دختران دانش آموز ابراز خرسندی می کند به پیامدهای آن نیز فکر کرده است؟ اگر نوجوانان ازدواج موقت کنند کجا باید همخوابگی صورت بگیرد؟ در خانه پدر و مادر؟ خانواده ای که پسرش هر روز یک صیغه به خانه می آورد دیگر چه خانواده ای خواهد بود؟ دولت می گوید من پول ندارم کار ایجاد کنم پدر و مادر باید خرج فرزندانشان را بدهند. باهنجار کردن ازدواج موقت کسانی که این عمل را انجام می دهند خانواده مدرن را در معرض خطر قرار می دهند. برای مشکلات امروزی باید راه حل های امروزی یافت؛ در جامعه ای که بکارت مهم است چگونه از خانواده می خواهیم به دخترش اجازه استفاده از این حق شرعی را بدهد؟
این استاد دانشگاه گفت: درغرب سعی می شود راه زندگی به جوانان نشان داه شود و دولتها در زندگی خانوادگی دخالت نمی کنند اما امکاناتی بوجود می آورند که براساس آن افراد انتخاب آزادانه داشته باشند. دغدغه عده ای در ایران بالا رفتن سن ازدواج در ایران است اما این یک پدیده جهانی است به جای راه انداختن ازدواج دانشجویی و ازدواج دختران دبیرستانی که البته در اصل وسیله ای برای ممانعت از ادامه تحصیل زنان است اجازه دهند مردم خودشان راه بهتر را انتخاب کنند. اعزازی ادامه داد: دولت همه مسائل را به دوش خانواده ها نیندازد با آموزش مهارت های زندگی، ایجاد شغل، تغییر در قوانین خانواده به گونه ای که حقوق زنان در نظر گرفته شود برای کاهش مشکلات خانواده ها قدم بردارد.
در ادامه جلسه، معصومه پریشی به ارائه نتایج تحقیقات خود پرداخت. وی گفت جامعه آماری من ۲۸نفر بوده که یا در عقد موقت بودند یا مدت آن تمام شده بود. زمان عقد بین حداقل ۱ساعت و حداکثر ۹۹ سال متغییر بود. اکثرا زنانی که عقد موقت می شوند بیوه هستند البته در بین مورد های من یک دختر مجرد۲۵ که با مرد پولدار۵۲ ازدواج موقت ۹۹ ساله کرده بود وجود داشت که باهم مشکل پیدا کرده بودند. در این تحقیق زنان رنج سنی بین ۲۵تا۵۲ سال داشتند. بیشتر این زنان شاغل نبودند. برخی پرستار سالمند یا کارکنان خدماتی بودند یک مورد هم وکیل بود. اغلب این زنان به خاطر سکس صیغه نمی شوند؛ بلکه به علت نداشتن شغل و سرپناه، به ازدواج موقت تن می دهند.
این زنان بیشتر توسط دفتر مشاوره ازدواج موقت که در تهرانپارس توسط یک روحانی اداره می شود مردان را انتخاب می کنند. در اینجا حق انتخاب با زن است مردان به این مرکز مراجعه می کنند و مشخصات خود را ارائه می کنند. زنان براساس این مشخصات مردان را انتخاب و ازدواج موقت می کنند. همین آقای روحانی به آنها اتاق یا خانه اجاره می دهد که اجاره بها را باید مرد پرداخت کند. زنان در صورت تمایل بعداز پایان مدت صیغه یا مجددا با آن مرد دوباره صیغه می شوند یا اگر نخواهند بعد از پایان عده با دیگری ازدواج موقت می کنند. در این مرکز صیغه نامه و حق فسخ(که براساس قوانین به زن واگذارشده)داده می شود.
پریشی افزود: زنانی که صیغه می شوند معمولا پیشینه ای از آسیب هاب اجتماعی دارند یا مطلقه اند .زنان صیغه رو معمولا این مشکلات را دارند:
۱-اعتیاد
۲-خیانت همسر
۳-خشونت خانگی
۴-ازدواج زودرس و عدم مسئولیت پدیزی مردان
این کارشناس ارشد مطالعات زنان دلایل صیغه شدن زنان را موارد زیر عنوان کرد:
۱-نیاز مالی
۲-نیاز عاطفی و جنسی
۳-ترکیب نیاز مالی و نیاز عاطفی و جنسی
پریشی تاکید کرد: البته نیاز مالی اصلی ترین دلیل صیغه شدن زنها است. بهزیستی و کمیته امداد کمک های ناچیزی می دهند که کفاف زندگی این زنان را نمی دهند. بنابراین سیستم رفاه اجتماعی ضعیف ایران یکی از دلایل صیغه شدن این زنهاست. زنان برای ورود به بازار کار هم مشکل دارند و معمولا به زنان دستمزد مناسب داده نمی شود و ورود آنها به بازار کار سخت تر از مردان است.
در احادیث اسلامی این ازدواج به مردانی که تمکن مالی ندارند پیشنهاد شده است چطور این مردان می توانند مشکلات این زنان را برطرف کنند؟ اما زنان از فرط استیصال مجبور به صیغه می شوند هرچند درآمد اندکی برای آنها دارد.
زنان باید بعد از ازدواج موقت و عدم تمدید آن برای ازدواج موقت بعدی، عده نگه دارند اما با کلاه شرعی با عنوان صیغه یک ساعته با عدم دخول، عقدهای چند روزه یا چند ماهه دارند.
یکی از این زنان، به نام فرزانه، از روی ساعت عقد می شد بعد از یک ساعت با فرد دیگری و همین طور در یک روز چندین بار به این عمل مبادرت می کرد. عامل اقتصادی انگیزه این زنان است. شرعی جلوه دادن این عمل سوءاستفاده از قوانین است و به کرامت زن خدشه وارد می کند همین طور به آسیب های اجتماعی دامن می زند.
دسته دیگر از زنان به علت نیاز جنسی و عاطفی ازدواج موقت می کنند. این زنان در شرایطی نیستند که بتوانند ازدواج دائم داشته باشند و برای این دسته نیازهای عاطفی بر نیازهای جنسی تقدم دارد. برخی به علت ترس از تنهایی و نیاز به هم صحبت، صیغه می شوند.
دسته بعدی به علت ترکیب نیاز مالی و عاطفی و جنسی تن به ازدواج موقت می دهند. اینها کسانی هستند که قرض دارند یا سرپرست کودکان خود هستند و به علت داشتن فرزند امکان ازدواج دائم ندارند و از روی ناچاری صیغه می شوند.
رضایت زنان از ازدواج موقت بر اساس مدت صیغه
صیغه ۹۹ ساله
آن دسته از زنانی که صیغه۹۹ ساله می شوند چون شبیه ازدواج دانم است رضایت بیشتری از این ازدواج دارند. منتها مشکلی که برای اینها به وجود می آید ندادن سهم ارث فرزندان این زنان از سوی فرزندان مرد حاصل از ازدواج دائم است.
صیغه بین ۴ تا ۵ ماه
در این مدل، زنان به علت بوجود آمدن وابستگی عاطفی رضایت عاطفی و جنسی دارند اما این دغدغه را دارند که باپایان یافتن این مدت اگر مرد مایل به تمدید صیغه نباشد چه کنند؟ در طول مدت صیغه تنش درونی دارند و معتقدند اگر مردی که به او دلبسنگی پیدا کرده اند حاضر به ادامه رابطه نباشد ضربه اصلی را زنها می خورند. اگر که مرد متاهل باشد، افزون بر تنش های درونی، احساس گناه هم دارند. این زنان اغلب مهریه ناقص دریافت می کنند و تازه مورد باج گیری مردان هم قرار می گیرند
کمتر از ۴ یا ۵ ماه
دراین گروه رضایت عاطفی جنسی متفاوت است. در این دسته نیاز عاطفی مطرح نیست بلکه نیاز مالی پررنگ است.
ندا یکی از مصاحبه شوندگان این گروه است او به علت تعدد روابط شوهرش با زنان دیگر، به تهران مهاجرت می کند. در تهران با مردی آشنا می شود که علاوه بر گرفتن ۳میلیون و نیم پس انداز ندا او را تهدید می کند که از روابط اش با او فیلم گرفته است. ندا بعد از جدا شدن از او به دنبال سرپناه خانه ای را پیدا می کند که بعد می فهمد هم خانه ای هایش روسپی اند. او هم روسپی می شود اما بعد دفتر ازدواج موقت را پیدا می کند و از آن به بعد صیغه می شود و معتقد است به او آرامش روحی می دهد. ندا حتا زمانی که مهریه کامل دریافت می کند باز هم ناراضی است چون به آینده فکر می کند البته در بیشتر مواقع مهریه کافی دریافت نمی کند.
زنانی که به صیغه شدن به عنوان یک شغل نگاه می کنند معتقدند وابستگی عاطفی نباید پیدا کنند و گرنه ضرر می کنند.
نگرش زنان صیغه رو به ازدواج موقت
معصومه پریشی در بخش دیگری از شرح ماجراهای تحقیق اش گفت: این زنان نگاه منفی جامعه به خود را دارند و نگران آینده خود هستند چرا که معتقدند هیچ کس حاضر به ازدواج دائم با آنها نمی شود.
دسته ای دیگر اما موافق ازدواج موقت هستند به دلیل سابقه تلخی که از جدایی دارند و سخت طلاق گرفته اند. به علت عدم مسئولیت پذیری و آزادی این نوع ازدواج را برای زنان بیوه مناسب می دانند.
دسته دیگر صیغه را هرزگی اسلامی می دانند اما به علت مشکلات مالی مجبورند به این رابطه تن دهند بنابراین این نوع ازدواج برای آنها تنش زاست و احساس تنفر از صیغه بودن دارند .
واکنش جامعه نسبت به ازدواج موقت
کارشناس ارشد مطالعات زنان عنوان کرد: این زنان ازدواج موقت خود را پنهان می کنند و اگر به طور تصادفی خانواده هایشان متوجه شوند مخالفت می کنند. برخی زنان به فرزندانشان اطلاع می دهند.
مردها هم این نوع ازدواج را مخفی می کنند و اگر خانواده باز به طور تصادفی بفهمد به این زنان نسبت ناروا می دهند ، بی احترامی می کنند و از تبدیل ازدواج موقت به دائم ممانعت می کنند.
سلامت ازدواج موقت
پریشی بیان کرد: در ایران آموزش جنسی نداریم و افراد آگاهی کمی در این زمینه دارند. زنان صیغه رو تحصیلات پایینی دارند و اطلاع چندانی از سلامت جنسی نداشتند .از ایدزو هپاتیت چیزی نمی دانستند. مردها از کاندوم استفاده نمی کنند البته زنان نیز اطلاعاتی در باره کاندوم ندارند. این زنان درمعرض خشونت جنسی هستند و مردان از آنها درخواست های غیر متعارف جنسی –رابطه مقعدی – دارند. مردها فکر می کنند باتهدید ودادن پول حق دارند هر نوع با این زنان برخورد کنند. برخی از مردها از نظر زنان خیلی وحشی هستند فیلم های پورنو تماشا می کنند و می خواهند همان برنامه را با زنان صیغه ای داشته باشند
ازدواج موقت مردان از دید زنان صیغه رو
به نظر زنان ازدواج موقت مردان مجرد طبیعی است و زنان مردان مجرد را ترجیح می دهند. اما ازدواج موقت مردان متاهل را هوسرانی می دانند.
برخی از مردان متاهل به زنان صیغه رو درباره ازدواج موقت خود دلایلی مثل سردمزاجی همسر، پریود بودن، بیرون آوردن رحم و خشک و بی احساس بودن عنوان می کنند.
در انتها این کارشناس ارشد مطالعات زنان از عدم تمایل ازدواج دائم مردان مجردی که صیغه می کنند گفت: و اینکه بدین وسیله سبب کاهش شانس ازدواج دائم زنان و دختران می شود و پیامدهای دیگری برای جامعه خواهد داشت.
