“… با نگرانی از این که خشونت علیه زنان مانعی در راه دستیابی به برابری ، پیشرفت و صلح است و با تاکید بر این که خشونت علیه زنان مبنایی بر نقض حقوق بشر و آزادی های اساسی زنان است و برخورداری زنان را از این حقوق و آزادی ها به طور ناقص یا کامل نفی می کند، با آگاهی بر این که خشونت علیه زنان نمایشی از نابرابری تاریخی روابط قدرت میان زنان و مردان است، که تحت سلطه کشیدن و تبعیض علیه زنان توسط مردان و پیشگیری از پیشرفت کامل زنان انجامیده ، و این که خشونت علیه زنان یکی از مکانیزم های مهم اجتماعی است که زنان را به موقعیت های فرودست در مقایسه با مردان مجبور می کند ، رسما اعلامیه حذف خشونت علیه زنان اعلان می گردد.”
آنچه ذکر شد بخش هایی از اعلامیه جهانی منع خشونت علیه زنان است که در فوریه ۱۹۹۴ توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد به تصویب رسیده است. این اعلامیه به چند اصل از جمله نیاز برای تعریف جامع و روشن خشونت علیه زنان و تعهد دولت ها و جامعه بین المللی به حذف خشونت علیه زنان تاکید دارد. در این اعلامیه خشونت علیه زنان چنین تعریف شده است: “خشونت علیه زنان هر عمل خشونت آمیز بر اساس جنس است که به آسیب یا رنجاندن جسمی، جنسی یا روانی زنان منجر بشود، یا احتمال می رود که منجر شود، از جمله تهدیدات یا اعمال مشابه، اجبار یا محروم کردن مستبدانه زنان از آزادی ، که در منظر عموم یا در خلوت زندگی خصوصی انجام شود.”
ماده ۲ این اعلامیه، موارد خشونت علیه زنان را در ۳ بند و سه حوزه خانواده، اجتماع و دولت ذکر می کند:
الف) خشونت جسمی ، جنسی و روانی که در خانواده اتفاق می افتد، از جمله کتک زدن، آزار جنسی ،دختربچه ها در خانه ، خشونت مربوط به جهیزیه ، تجاوزتوسط شوهر، ختنه زنان و دیگر رسوم عملی که به زنان آسیب می رساند، خشونت در رابطه بدون ازدواج و خشونت مربوط به استثمار زنان
ب) خشونت جسمی ، جنسی و روانی که در حوزه زندگی جمعی و اجتماع اتفاق می افتد، از جمله تجاوز ، سوء استفاده جنسی، آزار جنسی و ارعاب در محیط کار ، در مراکز آموزشی و جاهای دیگر ، قاچاق زنان و تن فروشی اجباری
پ) خشونت جسمی، جنسی و روانی در هرجایی که توسط دولت انجام شود یا نادیده گرفته شود.
تحقق حقوق و اصول مندرج در این اعلامیه از وظایف سازمان ملل متحد است، و گزارشگرانی هم که در این باره به کشورها اعزام می کند پیرو این وظایف است. اوایل هفته گذشته و تنها چند روز پس از آزادی آفسانه نوروزی، زنی که به دلیل قتل مردی که قصد تجاوز به وی را داشت به اعدام محکوم شده بود، خانم پارکین ارتوک گزارشگر ویژه کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل درباره خشونت علیه زنان به ایران آمد و قرار است تا روز یکشنبه ۱۸ بهمن در ایران باشد. شنیده ها حاکی از آن است او در ایران با برخی فعالان مسائل زنان ، روزنامه نگاران، حقوق دانان دیدار داشته و در برنامه کاری اش سفر به برخی مناطق کشور که آمارهای بالای خشونت نیز دارند، بوده است. بازهم شنیده ها حاکی از آن است که زنانی هم تلاش کرده اند که با ایشان دیدار کنند اما موفق نشده اند. به هرحال ورود نماینده کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل در امرخشونت علیه زنان را می توان حرکتی مثبت در جهت فعالیت هایی دانست که از سوی زنان در ایران در حوزه شناسایی، نقد و تلاش برای تغییر وضعیت خشونت آمیز زنان در همه عرصه ها صورت می گیرد. همزمان با ورود خانم پارکین ارتوک به ایران، ما هم با برخی از زنان به گفتگو نشستیم و از آن ها پرسیدیم اگر دیداری با نماینده حقوق بشر در امر خشونت علیه زنان داشته باشید و بخواهید با انواع و اقسام خشونتی که بر زنان می رود، انگشت بگذارید برکدام یک یا کدام ها تاکید دارید و چه موانعی را در برابر زنان می بینید؟
******
فریده غیرت:
– حق ریاست مرد بر زن در قوانین مدنی و کیفری ایران
– نقش موثر قوانین در ترویج خشونت علیه زنان
– تشخیص مهدورالدم بودن و عفاف زن توسط شوهرش
فریده غیرت وکیل دادگستری، به خشونت خانگی اشاره می کند و آن را نتیجه مستقیم قانونی می داند که به مرد حق ریاست بر زن را می دهد. او می گوید: عنوان ریاست بر خانواده که در قانون برای مرد در نظر گرفته شده است، نوعی رابطه رئیس و مرئوسی امر و نهی و به دنبال آن اعمال خشونت را به ذهن القا می کند. در خانواده ها مردان خود را حافظ عفت و عصمت و حیثیت زنان می دانند، به طوری که ابتدا پدر و برادر و پس از آن شوهر یک زن خود را محق می داند که حافظ او باشد که همین اعمال خشونت علیه زنان است. بنابراین قوانین ایران به ترویج خشونت در خانواده ها کمک می کند حال آنکه در خانواده هایی که اخلاق حکمفرماست این خشونت ها راهی ندارد. غیرت همچنین تبعیض های موجود در قوانین مدنی و کیفری ایران را مصداق روشنی از خشونت علیه زنان می داند، به گفته او تشخیص مهدورالدم بودن و عفاف زن توسط شوهرش و اجرای مجازات فردی، ظلمی آشکار به زنان است که در واقع حیثیت اجتماعی آنان را نادیده می گیرد. به طوری که یک مرد اگر زنش را در حالتی با مرد دیگری ببیند می تواند خود شخصا اقدام به قتل زنش بکند، او ادامه می دهد: از نظر من حیثیت اجتماعی یک زن ایجاب می کند که وقتی مانند هر فرد دیگری عمل خلافی انجام می دهد این عمل توسط محاکم قضایی رسیدگی شود نه هیچ کس دیگری .
******
اعظم طالقانی:
– بی اعتنایی به مطالبات زنان
– مواجهه زنان با تهدید و تطمیع به جای پاسخ گویی
اعظم طالقانی از زنان فعال ملی مذهبی، عدم پاسخگویی مناسب و بی اعتنایی نسبت به مطالبات زنان را به عنوان مصداق خشونت علیه زنان در ایران مطرح می کند و می گوید: این امر باعث می شود که نوعی بی اعتنایی در زنان نسبت به مسائل جامعه به وجود بیاید که این امر می تواند خسارت بار باشد. به گفته او پس از انقلاب با منطق درستی با مسائل زنان برخورد نشد و بیشتر در این زمینه شاهد نوعی تهدید و تطمیع بودیم تا پاسخ گویی .
******
نسرین ستوده:
– خشونت قضایی و قانونی ِ شکل گرفته برمبنای این فرهنگ که زن موجودی دروغگوست
– بی پناهی زنان در قوانین ایران
نسرین ستوده ، حقوقدان تاکید دارد که خشونت قضایی و قانونی بدترین نوع خشونت علیه زنان است، چراکه آخرین پناهگاه زنان یعنی دادگستری را هم از آنان می گیرد. به گفته او این قوانین براساس این فرهنگ که زن موجودی دروغگوست شکل گرفته است. به طوری که حتی اظهارات زنان را مبنی بر آزار کودکانشان توسط شوهرشان باور نمی کنند. او می گوید :هرحقوقی که در این قانون برای مرد لحاظ شده است سهل الوصول است. مثلا مردی که بخواهد زنش را طلاق دهد به راحتی این کار را می تواند بکند، اما حتی قوانینی که تاحدودی مزایایی برای زنان دارد به راحتی قابل اجرا نیست، مثلا زنی که پس از سال ها زندگی قصد طلاق از شوهرش را دارد و در دوران زندگی مشترک تمام دارایی و ثروتش را با مرد شریک شده است، برای طلاق باید سال ها بدود تا شاید بتواند مهریه اش را وصول کند. جالب آن که قانونگذار اگر تشخیص دهد منزل مسکونی و ماشین مرد مورد نیاز اوست، آن ها را به عنوان مهریه زن ضبط نمی کند و زن و فرزندانش باید از خانه آن مرد بیرون روند. ستوده ادامه می دهد: در این جامعه وقتی زنی خیابانی می شود از او نمی پرسند چرا کارت به اینجا کشید اما مجازاتش می کنند.
او می گوید :آخرین پناهگاه هر مرد دادگستری است اما این دادگستری در ایران به مرد اجازه می دهد که اگر زنش به او تمکین نکند به نام ناشزه بودن ، نفقه او را قطع کند. ستوده ادامه می دهد: در ایران زنی که مورد خشونت فیزیکی قرار می گیرد برای اثبات این خشونت در دادگاه باید دو مرحله را طی کند:اول در پزشکی قانونی ثابت کند که به خاطر کتک خوردن مجروح شده و دوم باید ثابت کند که توسط شوهرش کتک خورده که ثابت کردن این امر بسیار سخت است، بنابراین زنان در قوانین ایران پناهگاهی ندارند.
******
فاطمه راکعی:
خشونت خانگی در بن بست راهکاریابی
فاطمه راکعی رئیس کمیسیون زنان جبهه مشارکت هم از زنانی است که خشونت خانگی را رایج ترین و مرموزترین نوع خشونت علیه زنان در ایران می داند. به عقیده او این نوع خشونت به صورت عمومی وجود دارد اما راهکار قابل قبولی برای جلوگیری از آن وجود ندارد. او می گوید: تا الان سازمان های غیردولتی فعال در امور زنان و نمایندگان مجلس ششم به طور جدی روی مسئله کارکرده اند اما نتوانسته اند به نتیجه قابل قبولی برسند. راکعی می گوید: امیدوارم خانم ارتوک تجربیات و راهکارهایش را برای حل این مشکل به ما ارائه دهد.
******
رویا طلوعی:
-وجود قوانین خشن در مورد زنان
-زنان کرد علاوه بر جنسیت به دلیل تعلق به اقلیت قومی نیز مورد تبعیض قرار می گیرند
– همسر آزاری و سه طلاقه کردن زنان در مناطق کردنشین
-خشونت علیه زنان فعال
رویا طلوعی از اعضای انجمن زنان کرد مدافع صلح و حقوق بشر هم مصداق خشونت علیه زنان در ایران را وجود قوانین خشن در مورد زنان می داند، قوانینی که بیشتر ریشه در مذهب دارد و به تثبیت فرهنگ خشونت امیز و مردسالار کمک می کند. او می گوید که خشونت در مورد زنان در گفتگو، محاوره و زبان های رایج ایران وجود دارد و حتی سبک نگاه به زنان در سطح جامعه ایران تحقیر آمیز و مروج خشونت است. این در حالی است که هیچ گونه اقدام جدی برای ممانعت از اعمال خشونت وجود ندارد. مثلا در مریوان مردی به قدری زنش را در خیابان کتک زد که دست زن شکست اما پلیس ۱۱۰ به این دلیل که مسئله را در ان دخالت نکرد.
طلوعی خشونت علیه زنان در طبقه روشنفکر را هم از خشونت های رایج می داند. او می گوید: مردان روشنفکر ادعاهایی می کنند که عمیقا به آن معتقد نیستند و فقط به عنوان یک ژست روشنفکرانه مطرح می کنند. آنها ادعایشان را شامل مادر ، خواهر ، زن و دختر خود نمی دانند و فقط برای زنان دیگر مطرح می کنند اما همین فعالیت آزاد را هم برای زنان غیر از اعضای خانواده خود قائل اند، تا حدی برای آن ها قابل تحمل است که زیر سلطه و خواست آن ها صورت بگیرد.
طلوعی مسئله زنان کرد را هم مورد اشاره قرار می دهد. او یادآوری می کند زنان کرد علاوه بر جنسیت به دلیل تعلق به اقلیت قومی نیز مورد تبعیض قرار می گیرند. به اعتقاد او بر اساس اصول ۱۵ و ۱۹ قانون اساسی جنسیت و قومیت نمی تواند سبب تبعیض بین انسان ها شود اما مقاومت در برابر اجرای این قوانین خود نوعی خشونت است. طلوعی ممانعت عمدی از توسعه اقتصادی در منطقه، ممانعت از اعاده اجتماعی سیاسی مردم و فقدان آزادی مردم در مناطق کردنشین را تبعیض های رایجی می داند که در این مناطق وجود دارد و می گوید: این تبعیض ها ، تحقیرها و سرکوب هایی که در مناطق کردنشین وجود دارد عملا سبب افزایش اعمال خشونت آمیز توسط مردان نسبت به زنان مناطق کردنشین می شودبه طوری که بالاترین آمار خودسوزی و خودکشی زنان در مناطق کردنشین مشاهده می شود.
طلوعی همسر آزاری و سه طلاقه کردن زنان در مناطق کردنشین را از دیگر خشونت های رایج در این مناطق می داند. او می گوید زن خانه داری که سه طلاقه می شود به این دلیل که تضمین اقتصادی ندارد آزار فراوانی می بیند.
او بر وجود خشونت علیه زنان فعال هم تاکید دارد: خانم شمسین جهانی از فعالان حقوق زن و عضو انجمن زنان کرد مدافع صلح و حقوق بشر به دلیل فعالیت هایش به ۳ سال زندان تعلیقی محکوم شده است. سال هاست که به انجمن زنان کرد مدافع حقوق صلح و حقوق بشر مجوز نمی دهند که این مسئله نشانه اعمال خشونت علیه ماست. سوال من از خانم آرتوک گزارشگر سازمان ملل این است که سازمان ملل در مورد این مسئله چگونه می تواند به ما کمک کند؟
******
پروین بختیارنژاد:
– بن بست های قانونی ِ لازم التغییر
– مالک بودن پدر بر فرزند و ازدواج اجباری دختران
پروین بختیارنژاد، روزنامه نگار، مهمترین مصداق خشونت علیه زنان در ایران را بن بست های قانونی می داندکه روشنفکران ایرانی سال هاست متفق القولند که این قوانین باید تغییر کند. او نبودن قوانینی برای جلوگیری از خشونت های خانگی علیه زنان و کودکان را مورد اشاره قرار می دهد و می گوید: تا زمانی که براساس قوانین پدر مالک فرزندانش به حساب می اید این خشونت ها ادامه خواهد داشت. بختیارنژاد هرنوع اعمال خشونت علیه کودکان را خشونت مستقیم به زنان می داند. به اعتقاد او در قوانین ایران باید سن قانونی دختران به عنوان سن ازدواج آن ها لحاظ شود چرا که در بسیاری از نقاط ایران ، دختران کم سن و سال را به اجبار به ازدواج مردان مسن و یا جوان در می آورند.
******
فریبا داوودی مهاجر:
– نگاهی که برای زنان ما تکلیف روشن می کند، قانون می نویسد و نقش و هدف تعیین می کند
– عدم احساس امنیت
– عدم آزادی سقط جنین
فریبا داوودی مهاجر روزنامه نگار و فعال امور زنان، خشونتی را به عنوان رایج ترین نوع خشونت علیه زنان در ایران بیان می کند که با آزار و صدمات فیزیکی همراه نیست. او می گوید: این نوع خشونت به زن هم در عرصه عمومی و هم در عرصه خصوصی می فهماند که باید خواسته ها و مطالبات خود را محدود کنند یا نادیده بگیرند. داوودی مهاجر ادامه می دهد: من را یج ترین نوع خشونت علیه زنان را نگاهی می دانم که برای زنان ما تکلیف روشن می کند، قانون می نویسد و حتی نقش ها و اهداف زنان در طول زندگی شان تعیین می کند. اگر دختران خودکشی و خودسوزی می کنند و حتی خشونت روانی ، جسمی و جنسی را می پذیرند به دلیل این دیدگاه و ساختاری است که چنین نگاهی را مذموم نمی داند.
او نظام سلسله مراتبی موجود در ساختار سیاسی اجتماعی که زنان را در وضعیت فرودست قرار می دهد عامل موثری در بازتولید خشونت علیه زنان می داند. مهاجر می گوید: زمانی در یک سمینار در مورد مسئله ریاست جمهوری زنان صحبت می کردم ، مردی که ادعای روشنفکری هم دارد به من گفت زنان تا زمانی که توانا نشده اند نباید از ریاست جمهوری سخن بگویند. این امر نشان می دهد که او فکر می کرد حق دارد حقوق ما زنان را تعیین کند. به عقیده مهاجر تا زمانی که منابع اقتدار در دست مردان است ، حرف زدن از نفی خشونت علیه زنان به جایی نمی رسد:. به همین دلیل ما باید منابع قدرت مردان را کنترل کنیم.
مهاجر عدم احساس امنیت را از دیگر خشونت های رایج علیه زنان می داند که جامعه و قانون آن را از مصادیق خشونت نمی دانند و به همین دلیل قانون با آن برخورد نمی کند. او می گوید زنی توسط شوهرش تحقیر شود ، ناسزا بشنود و یا بدون رضایت مجبور به تمکین به شوهرش شود ، به لحاظ قانونی نمی تواند این مسائل را پیگیری کند. چرا که قانون خشونت روانی را از مصادیق خشونت نمی داند . بنابراین زنان مجبورند حتی مردان روانی را تحمل کنند ، کتک بخورند و حتی مورد تجاوز قرار بگیرند اما اعترافی نکنند.
داوودی مهاجر همچنین عدم آزادی سقط جنین را از مصادیق خشونت علیه زنان در ایران می داند. او می گوید: در ایران مردان به خود حق می دهند که در این مورد نظر فقهی، قانونی و حتی درمانی بدهند بدون توجه به وضعیت زنی که به هر دلیل ناخواسته باردار شده است و او را از سقط جنین منع کنند. که این مسئله زنان را وادار می کند که از داروهای تاریخ گذشته ، آمپول های سقط جنین حیوانات و داروهای گیاهی سقط استفاده کنند که بسیار برای سلامتشان خطرناک است.
******
فاطمه حجت پناه:
– طبقاتی بودن خشونت در ایران
– وجود نگاه کالایی و ابزاری به زن
– عادی شدن امر چندهمسری
فاطمه حجت پناه، حقوق دان و وکیل دادگستری معتقد است: خشونت علیه زنان نه تنها در جوامع مختلف بلکه در یک جامعه بر اساس ویژگی های طبقاتی آن جامعه متفاوت است. در ایران خشونت علیه زنان در طبقات متوسط و پایین جامعه صادقانه تر و تعریف شده تر است. به طوری که زنان این طبقات نسبت به شکل این خشونت ها آگاهی کامل دارند و حتی به آن عادت کرده اند. مثلا زنی که کتک خوردن مادر و مادر بزرگش را دیده دیگر کتک خوردن برایش عادی می شود، اما در طبقه بالا شکل خشونت مرموزتر است. در این طبقه کوچکترین دیدگاه و خواسته روشنفکرانه ای از سوی زن سبب تحقیر وی می شود، زنان در این طبقه بیشترین برخوردهای تحقیر آمیز را می بینند. چرا که یک نوع نگاه ابزاری و کالایی به آنان وجود دارد. این نگاه بعد از انقلاب تقویت شد، زنان این طبقه بیشتر خود را آرایش می کنند و مسئله چند همسری بودن شوهرشان برایشان عادی شده و حتی آن را پذیرفته اند اما در طبقات پایین این میزان از تعدد زوجات به چشم نمی خورد.
برایند سخنان زنان مورد مصاحبه قرار گرفته بیش از هرچیز بر وجود خشونت های قانونی و ضرورت تغییر آنها تاکید دارد اما مانع اصلی به اذعان همگی موانع و سدهای عظیمی است که در برابر این تغییر وجود دارد. آیا نباید برای تغییر قوانین جدا از رایزنی ها و بیان مستمر مطالبات به روش های دیگری نیز اندیشید؟
